ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ
«ΝΑ ΣΩΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΛΟΣΧΕΡΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ»

Η ειδικός στην αρχιτεκτονική τοπίου και στον αστικό σχεδιασμό Regine Keller αναζητά λύσεις που θα ανταποκρίνονται στις σημερινές ανάγκες τόσο στην πόλη όσο και στο χώρο της υπαίθρου, με επίκεντρο το βιοτικό επίπεδο.

Η έκθεση με τίτλο draußen [«έξω»] στο Μουσείο Αρχιτεκτονικής του Μονάχου είχε θέμα τις προκλήσεις της αρχιτεκτονικής τοπίου εν όψει ενός παγκόσμιου κύματος αστικοποίησης, η οποία χαρακτηρίζεται από περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις, κοινωνική ανισότητα, χωρική αδικία και πολιτική αστάθεια. Στην έκθεση, εκτός από τη Regine Keller, επιστήμονες από πέντε πανεπιστήμια παρουσιάζουν τα ερευνητικά τους συμπεράσματα.

Κυρία Keller, αν θεωρήσουμε το τοπίο χώρο αναψυχής για τον άνθρωπο, στα κέντρα των πόλεων έχουμε την αντίθεση φύσης και αστισμού. Ποιες δυνατότητες υπάρχουν ώστε να δημιουργηθούν αρκετοί χώροι που αφενός εξισορροπούν ανάμεσα στα δύο και αφετέρου παρέχουν αναψυχή στις όλο και πιο πυκνοδομημένες πόλεις;
 
Από τη στιγμή που η πλειονότητα των ανθρώπων ζει πλέον στις πόλεις και όχι στην ύπαιθρο, έχει γίνει πιο δύσκολη η πρόσβαση στο ανοιχτό, αδόμητο τοπίο. Τις τελευταίες δεκαετίες έγινε μια προσπάθεια να εξασφαλιστεί η πρόσβαση σε αυτό μέσω της αύξησης των δυνατοτήτων μετακίνησης. Φυσικά, αυτό δημιουργεί άλλα προβλήματα, και συγκεκριμένα τον κατατεμαχισμό των τοπίων λόγω των υποδομών για τις μεταφορές, καθώς και τα υψηλά επίπεδα παραγωγής διοξειδίου του άνθρακα. Γι’ αυτό και προέκυψε η ιδέα –με πρότυπο τον κλασικό μοντερνισμό– να δημιουργούμε όλο και περισσότερους χώρους αναψυχής στις όλο και πιο πυκνοκατοικημένες πόλεις. Έτσι, με την ολοένα και εντονότερη πύκνωση του αστικού ιστού αυξάνονται και οι πιέσεις που ασκούνται στις υφιστάμενες ελεύθερες εκτάσεις. Πρέπει να φροντίσουμε αυτές να πληρούν τα ποιοτικά κριτήρια, να προσφέρουν δηλαδή δυνατότητες που καθιστούν την παραμονή στην ύπαιθρο πιο ελκυστική, πράγμα που σημαίνει επίσης να βρούμε νέους χώρους, όπως οι κήποι σε ταράτσες.

Τσανγκτέ / Κίνα: Αστικό τοπίο με κύριο χαρακτηριστικό το νερό, κατά μήκος του ποταμού Chuanzi. | Φωτ.: © Lothar Fuchs Από τη μια πλευρά, υπάρχουν αμιγώς αστικοί χώροι αναψυχής, όπως τα πάρκα και οι κήποι. Και από την άλλη, χώροι διπλής χρήσης, στους οποίους λειτουργίες απαραίτητες για μία πόλη ‒από άποψη υποδομών‒, συνδυάζονται με διαμορφωμένες ελεύθερες εκτάσεις. Έχει αλλάξει το πεδίο εργασιών του αρχιτέκτονα τοπίου ως προς αυτό και πώς;
 
Πρόκειται για μια τάση που πρωτοεμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Η πύκνωση των πόλεών μας απαιτεί νέες λύσεις και αυτοί οι χώροι διπλής χρήσης προσφέρουν πολλά πλεονεκτήματα. Ωστόσο, η ιδέα είναι πολύ παλαιότερη: Το Central Park στη Νέα Υόρκη, π.χ., έχει μια τεράστια τεχνητή λίμνη, γύρω από την οποία φυτεύτηκε το πάρκο. Επομένως, η πρόταση να συνδυαστούν οι πράσινες υποδομές με μια ψυχαγωγική χρήση υπήρχε ήδη από νωρίς, αλλά τώρα, με την εξέλιξη των megacities, κερδίζει στ’ αλήθεια έδαφος. Σε αυτό έρχεται να προστεθεί το γεγονός ότι με τις μηχανικές γνώσεις που έχουμε πια είμαστε πλέον σε θέση να αναβαθμίζουμε μέρη που ως τώρα ήταν απολύτως απαγορευμένα, τις λεγόμενες «no go areas», όπως χωματερές, που φυσικά είχαν πάψει να χρησιμοποιούνται πολλές δεκαετίες πριν. Σήμερα, μπορούμε να αποκτήσουμε τοξικολογικό και μηχανικό-τεχνικό έλεγχο σε αυτά τα μέρη και άρα μπορούμε να δημιουργήσουμε νέους χώρους διημέρευσης.
 
Εδώ οι αρχιτέκτονες τοπίου συνεργάζονται με άλλες ειδικότητες;
 
Ναι, η δουλειά μας είναι πράγματι διεπιστημονική. Εδώ πρέπει να συνεργαστούν στενά οι πολιτικοί μηχανικοί, οι τοξικολόγοι, οι υδρολόγοι και οι γεωλόγοι, για να μπορέσουν να στήσουν μια τέτοια δομή τοπίου.

Σάο Πάολο/Βραζιλία: Ο ποταμός Tamanduateí έχει μετατραπεί πλήρως σε τεχνητό κανάλι από το 1957 και εν μέρει περνά μέσα από σωλήνες. | Φωτ.: © Marcus Hanke, Ινστιτούτο για την Αρχιτεκτονική Τοπίου, Leibniz Universität, Αννόβερο Τα ηλιακά πάρκα, τα αιολικά πάρκα, τα τεχνικά έργα προστασίας, όπως τα αναχώματα και τα φράγματα, και φυσικά οι υποδομές της συγκοινωνίας, οι δρόμοι και το σιδηροδρομικό δίκτυο, όλα αυτά υπάγονται στο πεδίο των μηχανικών. Ποια μπορεί να είναι η συμβολή των αρχιτεκτόνων τοπίου εδώ;
 
Εμείς ασχολούμαστε κυρίως με τον αισθητικό αντίκτυπο αυτών των νέων τοπίων που σχετίζονται με την ενέργεια, επειδή προφανώς καταλαβαίνουμε ότι οι συγκεκριμένες υποδομές μπορεί να είναι άκρως ευπρόσδεκτες όσον αφορά τη στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αλλά η υλοποίησή τους δύσκολη, για αισθητικούς λόγους. Η καταστροφή του τοπίου λόγω των αιολικών πάρκων είναι ένα από τα θέματα που επανέρχονται κάθε τόσο προς συζήτηση. Πώς θα καταφέρουμε η συγκεκριμένη υποδομή να μην προκαλεί αρνητικές αντιδράσεις; Αυτή είναι η τέχνη με την οποία οι αρχιτέκτονες τοπίου διαπιστώνουν την αξία ενός τοπίου, με τη βοήθεια αναλύσεων εικόνας ενός τοπίου και ποιοτικών ερευνών, και στη συνέχεια θέτουν το ερώτημα για το πού θα έπρεπε να τοποθετηθούν ιδανικά οι υποδομές. Για το ότι τις χρειαζόμαστε η κοινωνία είναι πλέον σύμφωνη – μόνο που καθένας θέλει να φτιαχτούν κάπου αλλού και όχι κοντά στο σπίτι του.

Η έκθεση «draußen» εξετάζει την αρχιτεκτονική τοπίου παγκοσμίως. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος βρίσκονται οι κατεστραμμένες εκτάσεις, τα λεηλατημένα και απονεκρωμένα τοπία. Αυτά είναι τα θέματα με τα οποία καλούνται να ασχοληθούν σήμερα οι αρχιτέκτονες τοπίου;
 
Η έκθεση παρουσιάζει ερευνητικά προγράμματα από πέντε πανεπιστήμια, τα οποία δείχνουν καταστάσεις σε μεγαλουπόλεις διεθνώς για το πώς δεν πρέπει να χειριστεί κανείς το ζήτημα. Μας καθιστούν σαφές το τι συμβαίνει όταν αγνοούμε το σύστημα που λέγεται τοπίο. Για παράδειγμα, ο ποταμός Ciliwung στην Τζακάρτα, που χρησιμοποιείται για την απομάκρυνση των απορριμμάτων της πόλης, ή οι λόφοι Medellin στην Κολομβία, που λόγω του εποικισμού τους έχουν διαρκώς κατολισθήσεις και κάθε τόσο θάβονται χιλιάδες ανθρώποι από κάτω τους. Αυτοί οι παράνομοι οικισμοί αποτελούν μεγάλο πρόβλημα, επειδή δημιουργούνται σε σημεία όπου κανονικά δεν θα έπρεπε να χτίσει κανείς, επειδή γίνονται κατολισθήσεις ή επειδή κάθε τόσο υπάρχουν πλημμύρες… Σε τέτοια μέρη φυσικά καταλήγουν οι πιο φτωχοί. Οι αυτοσχέδιες υποδομές τους μας δείχνουν ποιες ικανότητες αναπτύσσει ο άνθρωπος προκειμένου να αντιμετωπίσει μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Δείχνουν όμως και τι συμβαίνει όταν διακόπτουμε τον κύκλο ζωής των πόρων ανάμεσα στην πόλη και το περιβάλλον της. Την οικολογική κατάρρευση που έρχεται ως αποτέλεσμα και την οποία παρουσιάζουμε σε αυτά τα παραδείγματα την εξετάζουμε λεπτομερώς και προσπαθούμε να αναπτύξουμε προσεγγίσεις επίλυσης. Πιστεύουμε ότι αυτή είναι μία από τις πιο ευγενείς αποστολές του κλάδου μας: το να σώσουμε τον πλανήτη από την ολοσχερή καταστροφή.