New Babylon revisited
Είσοδος στη μετά-ψηφιακή πόλη

Κοσμοπολίτισσα και αμαρτωλή, η Βαβυλώνα, είναι η μεγαλύτερη πόλη που έχει χτιστεί από ανθρώπινο χέρι μέχρι σήμερα. Τρεις χιλιάδες οκτακόσια (και πλέον)  χρόνια αργότερα επανεμφανίστηκε ως η πόλη του μέλλοντος που θα αξιοποιούσε την εξέλιξη της τεχνολογίας και την αυτοματοποίηση των συστημάτων για να απελευθερώσει τους κατοίκους της από την εργασία, επιτρέποντας παράλληλα τις παιγνιώδεις αλληλεπιδράσεις.

Η νέα αυτή η εκδοχή της Βαβυλώνας, η Νέα Βαβυλώνα, που υπέγραφε ο καταστασιακός αρχιτέκτονας Κόνσταντ έμεινε στα χαρτιά. Δεν χτίστηκε ποτέ. Και σήμερα – τέσσερις δεκαετίες μετά το τέλος του πρότζεκτ του Ολλανδού αρχιτέκτονα, το οποίο διήρκησε από το 1954 έως το 1974 – η Νέα Βαβυλώνα επιστρέφει και μάλιστα στην καρδιά της Αθήνας σε ένα κτίριο της οδού Πραξιτέλους μέσα από σωλήνες και κάψουλες, μέσω ενός ραδιοφωνικού σταθμού στην οδό Μαυρομιχάλη κι ενός παρασιτικού μετακινούμενου μικρο-συνεδρίου, ανάμεσα σε άλλα, που προβλέπει το νέο εγχείρημα του Goethe-Institut στην Αθήνα.
 
Τι μπορεί να ενδιαφέρει όμως τον κάτοικο της Αθήνας του 2014 ένα ουτοπικό σχέδιο που γεννήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’50; «Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον στη σκέψη του Κόνσταντ που έχει φέρει την Νέα Βαβυλώνα πάλι στο προσκήνιο είναι το ότι αναφέρεται σε μια κατά κάποιο τρόπο “δικτυωμένη” πόλη όπου οι κάτοικοι θα είχαν δυναμική σχέση με το περιβάλλον τους. Μοιάζει να προέβλεψε λοιπόν τις σημερινές "έξυπνες" πόλεις χωρίς όμως να φανταστεί τις σχετικές συνέπειες και αντιφάσεις τους», εξηγούν η επιμελήτρια ψηφιακών εκθέσεων, Δάφνη Δραγώνα και η αρχιτέκτων Σοφία Ντώνα, που επιμελούνται το εγχείρημα και δεν συνεργάζονται πρώτη φορά με το Goethe-Institut, αλλά έχουν στο ενεργητικό τους, τουλάχιστον δύο ακόμη εξαιρετικά επιτυχημένες συμπράξεις  μέσα στο 2013 με το Ινστιτούτο:

Το «On Board» κατά τη διάρκεια του οποίου με αφορμή 80 χρόνια από τη Χάρτα των Αθηνών μια διεθνής ομάδα αρχιτεκτόνων και καλλιτεχνών με πρωτοβουλία της Σοφίας Ντώνα συζήτησαν και πάλι «εν πλω» για πόλεις όπως η Αθήνα ως αστικούς χώρους κοινωνικών και πολιτισμικών ανατροπών και τάσεων. Και το «Datenspiel» σε επιμέλεια της Δάφνης Δραγώνα, μια ενότητα εργαστηρίων, δηλαδή, για τα δίκτυα, τα δεδομένα και τις αόρατες ροές διακίνησης τους στο αστικό περιβάλλον με τη συμμετοχή και βραβευμένων καλλιτεχνών από το Βερολίνο.

Ποια είναι τα «κλειδιά» της Νέας Βαβυλώνας;

Το βασικότερο χαρακτηριστικό της είναι η απελευθέρωση των κατοίκων από την εργασία, τις συνήθειες και τις έννοιες της καθημερινότητας χάρη στον ελεγχόμενο σχεδιασμό και την εξέλιξη της τεχνολογίας. Ήταν μία πόλη για τον homo ludens (τον παιγνιώδη άνθρωπο) και όχι για τον homo faber (τον κατασκευαστή άνθρωπο) όπου ο καθένας θα ακολουθούσε τις επιθυμίες του και θα μπορούσε να αναπτύξει μια παιγνιώδη, δημιουργική και ελεύθερη δράση χωρίς περιορισμούς. Οι κάτοικοι στην πόλη αυτή θα μπορούσαν να είναι σε συνεχή μετακίνηση  και θα δρούσαν ενωτικά και όχι μεμονωμένα.

Που συναντώνται όμως οι σημερινές «έξυπνες πόλεις» και η Νέα Βαβυλώνα;

Κοινά στοιχεία μπορούν να θεωρηθούν η γενικευμένη δημιουργικότητα, η ευρεία χρήση της τεχνολογίας, η προσβασιμότητα, η σύνδεση χώρων και επιπέδων, η δυνατότητα  της συνεχούς διεύρυνσης της, ο παιγνιώδης  χαρακτήρας της.  Αρκεί να αναλογιστούμε ότι ο Κόνσταντ φανταζόταν μια συνθήκη όπου οι κάτοικοι θα μπορούσαν να έρθουν σε επαφή ανά πάσα στιγμή. Ο κοινωνικός χώρος που προσέφερε η πόλη αυτή δεν είχε όρια και περιορισμούς. Μπορούσε συνεχώς να εκτυλίσσεται και να μεταμορφώνεται.

Ας σκεφτούμε τις δυνατότητες που μας προσφέρουν οι τεχνολογικές υποδομές σήμερα και η συνεχής συνδεσιμότητα σε σχέση με το αστικό περιβάλλον. Όχι μόνο μπορούμε να ξέρουμε ανά πάσα στιγμή τι συμβαίνει δίπλα μας και ποιος βρίσκεται κοντά μας αλλά και πώς η πόλη μας αλλάζει. Τα δεδομένα καταγράφονται, συσχετίζονται και αναρτώνται. Γίνονται προσβάσιμα. 
 
Οι κάτοικοι αποκτούν για το σχεδιασμό των έξυπνων πόλεων κεντρικό ρόλο. Οι διαδικασίες είναι συμμετοχικές και συχνά παιγνιώδεις. Για παράδειγμα, ως μέρος του σχεδιασμού προγραμμάτων έξυπνων πόλεων οι κάτοικοι θα μπορούσαν να συναγωνίζονται και να επιβραβεύονται όταν εντοπίζουν και επισημαίνουν προβλήματα ή όταν έχουν ενεργό δράση σε ζητήματα ανακύκλωσης ή ασφάλειας. Αισθητήρες, κάμερες και ηλεκτρονικές συσκευές διαμορφώνουν την εμπειρία των κατοίκων σε μία πόλη. 
 
Τα  στοιχεία αυτά φυσικά και μπορούν να είναι εξαιρετικά. Ταυτόχρονα όμως κάποια νέα ερωτήματα προκύπτουν. Τι σημαίνει η συνεχής καταγραφή, κανονικοποίηση και ρύθμιση της ζωής μιας πόλης; Υπάρχει ακόμα χώρος για αλληλεπιδράσεις εφήμερες και απρόβλεπτες;  Η συνεχής ενασχόληση μας με την τεχνολογία μάς προσφέρει περισσότερο χρόνο ή μας βάζει σε μια διαδικασία συνεχούς και ίσως μη συνειδητής εργασίας.

Οι λύσεις για τις σημερινές πόλεις κρύβονται σε ουτοπικά πλάνα, όπως η Νέα Βαβυλώνα;

Η Νέα Βαβυλώνα είναι για μας μια αφορμή για σκέψη, για συζήτηση, για την ανάπτυξη νέων μοντέλων συνεργασίας. Δεν  πρόκειται τόσο για λύσεις ή για σανίδες σωτηρίας όσο για την υπενθύμιση ότι χρειάζεται πάντα και μια κριτική ματιά στις νέες προκλήσεις που φέρνει ο δικτυωμένος τρόπος ζωής και η αλγοριθμική κουλτούρα. 
 
Δεν πρόκειται επίσης για επιστροφή σε κάποιο ουτοπικό μοντέλο, ή για κάποια κινδυνολογία που εκφράζει μία τεχνοφοβική θέση, αλλά απλά για μία ευκαιρία να συζητηθούν καίρια ερωτήματα που εκφράζονται από θεωρητικούς και καλλιτέχνες σήμερα.

Έτσι κι αλλιώς η εποχή του πηγαίου ενθουσιασμού με την τεχνολογία περνά στο παρελθόν. Είμαστε στη μετα-ψηφιακή εποχή και κουλτούρα. Γνωρίζουμε ότι η καθημερινότητα μας βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην τεχνολογία αλλά και ότι ζητήματα ελέγχου και παρακολούθησης αναπόφευκτα θα παραμένουν ανοιχτά.

Ποιες είναι οι δράσεις που θα συνθέσουν το εγχείρημα New Babylon Revisited;

Προτείνουμε μια σειρά δράσεων και εργαστηρίων με χαρακτήρα κριτικό, συμμετοχικό και παιγνιώδη, που στρέφονται στα παραπάνω ερωτήματα και επαναπροσεγγίζουν τις αρχιτεκτονικές της συνδεσιμότητας, τη δυνατότητα ελεύθερης επικοινωνίας και την ανάπτυξη υποδομών που ελέγχονται από τους ίδιους τους κατοίκους.
Στο πλαίσιο αυτό, τα γραφεία και τα εργαστήρια ενός κτιρίου στην Πραξιτέλους θα ενωθούν με την κατασκευή ενός δικτύου από σωλήνες και κάψουλες που παραπέμπει στους “πνευματικούς σωλήνες” των μητροπόλεων στο παρελθόν (Octo-apps).

Μια περιπλάνηση στην πόλη θα προσφέρει την ευκαιρία για ελεύθερη ανταλλαγή αρχείων (reStreet) και μια συζήτηση για περίφραξη των αθηναϊκών κοινών θα μεταφερθεί σε ένα εκτός του διαδικτύου, ευρυζωνικό δίκτυο (Enclosures of New Athens).
 
Ένα παρασιτικό μετακινούμενο μικρο-συνέδριο θα επαναπροσεγγίσει την Αθήνα (Athens Conference for Utopian Technologies)  και ένας ραδιοφωνικός σταθμός στη Μαυρομιχάλη θα λειτουργήσει σαν ανοιχτό και προσβάσιμο δίκτυο προσκαλώντας τους κατοίκους σε συζητήσεις και δράσεις (Babylon Radio). 
 
Γνωστοί καλλιτέχνες από τη Γερμανία και την Ελλάδα θα τρέξουν τις δράσεις αυτές και θα τις αναπτύξουν σε συνεργασία με ομάδες συμμετεχόντων. Ελπίζουμε ότι θα προσφέρουμε - πέρα από μία αφορμή για σκέψη και συζήτηση -εργαλεία, πλατφόρμες και γνώσεις σε όσους λάβουν μέρος. 
 
Ένα εγχείρημα του Goethe-Institut σε συνεργασία με το Circuits and Currents project space και το Γραφείο Διασύνδεσης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, το Common Media Lab του Center for Digital Cultures του πανεπιστημίου της Leuphana, το 3 137, το Space Under, τους Errands και το Ασύρματο Μητροπολιτικό Δίκτυο Αθηνών.