Φωνές προσφύγων
Εντονες, θρηνητικες, μελωδικες

Οι συγγραφείς που συναντήθηκαν στη Θεσσαλονίκη, την άλλοτε μητρόπολη πολυπολιτισμικής συνύπαρξης, συμφώνησαν στο εξής: Η μετανάστευση, οι πρόσφυγες που διακινδυνεύουν τη ζωή τους, η περιχαράκωση των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης - όλα αυτά αποτελούν το κατ’ εξοχήν πρόβλημα και όχι η οικονομική κρίση στην Ελλάδα. Στις χώρες της νότιας και ανατολικής Μεσογείου βρίσκεται η μεγαλύτερη και πιο δραματική πρόκληση για τις Βρυξέλλες, το Βερολίνο και την Αθήνα. Ο Rüdiger Schaper αφουγκράστηκε φωνές από τα βάθη του ψυχρού, αλμυρού νερού της θάλασσας.

Ελληνογερμανική συνάντηση συγγραφέων αρχές Ιουνίου του 2015 στη Θεσσαλονίκη. Μετά την Τεργέστη, τα Τίρανα και την Αλεξάνδρεια η πόλη με τον Λευκό Πύργο φιλοξενεί τον τέταρτο σταθμό της σειράς «Λευκή Θάλασσα», όπως ονομάζεται η Μεσόγειος στην τουρκική και την αραβική γλώσσα.
Ο Γιάννης Μπουτάρης, δήμαρχος Θεσσαλονίκης, ανήκει στους Έλληνες πολιτικούς που χαίρουν της εμπιστοσύνης των πολιτών. Ο Μπουτάρης προέρχεται από μια οικογένεια οινοποιών. Υπήρξε αλκοολικός που θεραπεύτηκε. Ο 72χρονος μιλά ανοιχτά για την προσωπική του κρίση και για τον λόγο αυτό απολαμβάνει τον σεβασμό των συμπολιτών του. Ο Μπουτάρης δεν έχει τίποτα κοινό με τους πολιτικούς της διαπλοκής, καθώς οι αντισυμβατικές του μέθοδοι δίνουν ώθηση προόδου στη Θεσσαλονίκη. Θέλει να ξαναζωντανέψει την πολυεθνική ιστορία της πόλης, που αποτελούσε ήδη από τη ρωμαϊκή εποχή ένα σταυροδρόμι συνάντησης πολλών πολιτισμών. Δεν ξεχνά να υπενθυμίζει την εβραϊκή παράδοση, καθώς οι Γερμανοί στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο εκτόπισαν και δολοφόνησαν 60.000 Θεσσαλονικείς Εβραίους.
Προφανώς άνθρωποι σαν τον Μπουτάρη έχουν και πολλούς εχθρούς. Το νεοφασιστικό κόμμα της Χρυσής Αυγής τον υβρίζει ως «εθνικομηδενιστή δήμαρχο». Ένα άρθρο στην εφημερίδα «Εμπρός» που χαρακτηρίζεται από ρητορική μίσους και θεωρίες συνομωσιών, στοχοποιεί την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας. Το Πολιτιστικό Ίδρυμα της Allianz, που διοργανώνει τη «Λευκή Θάλασσα» μαζί με το Λογοτεχνικό Συμπόσιο του Βερολίνου κατηγορείται ότι αναμείχθηκε στον εμφύλιο πόλεμο της Ουκρανίας και στοχεύει στο «διαμελισμό και τον τεμαχισμό της Ρωσίας». Το συνέδριο των συγγραφέων «Θεσσαλονίκη - Ξαναβρίσκοντας την πολυπολιτισμικότητα» που πραγματοποιήθηκε στο δημαρχείο Θεσσαλονίκης («ενώ ο ελληνικός λαός πεινά») αποτελεί – όπως ισχυρίζεται το άρθρο - μια δράση της «διεθνικιστικής Αριστεράς», στην οποία ανήκει επίσης και η Άγκελα Μέρκελ. Αυτό το παρανοϊκό κείμενο δείχνει πόσο βίαιο μπορεί να είναι το ενδοπολιτικό κλίμα στην Ελλάδα.

Η ποίηση της κρίσης

Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου συγγραφείς από τη Γερμανία όπως ο Sherko Fatah, ο Nikol Lubic και ο Άρης Φιορέτος εκφράστηκαν συγκρατημένα για τη σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα. Από την άλλη πλευρά εκπλήσσει η ηρεμία που εκπέμπουν οι Έλληνες συνάδελφοί τους σε αυτές τις κρίσιμες  μέρες. Πρόκειται μήπως για εξάντληση ή για αγανάκτηση, να θεωρείσαι δηλαδή μονίμως άνθρωπος της κρίσης και συγχρόνως θύμα της; Ο ποιητής Βασίλης Αμανατίδης αποποιείται γενικώς τους έξωθεν επιβεβλημένους ρόλους: «Με προτεταμένο το δάχτυλο δείχνουν πάντα τους συγγραφείς και τους ρωτούν τι μπορείτε να κάνετε εσείς για την κρίση και ποιες είναι οι απαντήσεις σας γι’ αυτήν;» Ο Αμανατίδης δεν θέλει να είναι στρατευμένος ποιητής, όχι τουλάχιστον με τον συμβατικό τρόπο, μολονότι τα κείμενά του πάλλονται από μια σκοτεινή βία.

Η ανεργία βρίσκεται στο 26 τοις εκατό. Τα τελευταία πέντε χρόνια σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις 120.000 νέοι άνθρωποι, οι περισσότεροι πτυχιούχοι πανεπιστημιακών σχολών, εγκατέλειψαν τη χώρα. Τι θα συνέβαινε άραγε στη Γερμανία, αν η φτώχεια εξαπλωνόταν, τα κοινωνικά συστήματα ασφάλειας κατέρρεαν, το σύστημα υγείας διαλυόταν και η οικονομική βοήθεια συνδεόταν με συνεχώς νέους, σκληρότερους οικονομικούς όρους, ενώ οι απολαβές και τα εισοδήματα του μέσου πολίτη βρίσκονταν ήδη σε πολύ χαμηλά επίπεδα;

Η σύγκρουση ανάμεσα στη μετανάστευση από και προς την Ελλάδα

Ο Θανάσης Βαλτινός, 83 ετών, συγκαταλέγεται στους πλέον αναγνωρίσιμους και σημαντικούς Έλληνες λογοτέχνες. Έχει γράψει μυθιστορήματα και διηγήματα. Ασχολήθηκε επίσης με τη συγγραφή σεναρίων για τις ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου, που συχνά διαδραματίζονται στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Ο Βαλτινός στη συνάντηση αυτή διάβασε ένα μακροσκελές κείμενό του. Αφηγείται σ’ αυτό την ιστορία της Ελλάδας ως διαδοχικά γεγονότα της μετανάστευσης, της πείνας, του εμφυλίου πολέμου και της σύγχρονης φυγής από τη χώρα. Το μετοικείν, ο εκπατρισμός είναι ένας διαχρονικός τρόπος συμπεριφοράς του Έλληνα – ακόμα κι όταν οι Έλληνες αποικούσαν στην αρχαιότητα τα παράλια της Μεσογείου, τότε που ανέπτυξαν έναν πολιτισμό, στον οποίο αναφέρεται η Δύση ακόμα και  σήμερα.
Το δράμα της ξενιτιάς – και η είσοδος ξένων μεταναστών στη χώρα. Ο Θανάσης Βαλτινός περιγράφει τους πρόσφυγες από την Αφρική, που περιπλανιόνται χαμένοι στους δρόμους της Αθήνας και ψάχνουν στα σκουπίδια για ένα κομμάτι ψωμί. Διασχίζουν τη θάλασσα, έρχονται σε μια Ελλάδα - σε μια Ιταλία, σε μια Ισπανία - που αγωνίζεται για τα οικονομικά της μεγέθη και πιέζεται από τα χρέη της.

Οι συγγραφείς στη Θεσσαλονίκη συμφωνούν στο ότι η μετανάστευση, οι πρόσφυγες που διακινδυνεύουν τη ζωή τους, η περιχαράκωση των συνόρων της ΕΕ αποτελούν το ουσιαστικό πρόβλημα και όχι βέβαια η ελληνική κρίση. Ο θάνατος τόσων ανθρώπων στις ακτές είναι μια εικόνα που δεν ξεχνιέται εύκολα. Η πιο μεγάλη και πιο δραματική πρόκληση για τις Βρυξέλλες, το Βερολίνο και την Αθήνα βρίσκεται στις χώρες της νότιας και ανατολικής Μεσογείου, στα οικονομικά αποτυχημένα κράτη της μεσογειακής περιοχής, όπου καθημερινά η κατάσταση οξύνεται. Δεν είναι τυχαίο ότι από τον Ιανουάριο του 2015 καταμετρήθηκαν περισσότεροι από 100.000 πρόσφυγες που φτάσανε πάνω σε πλοιάρια.
 

Άνθρωποι, όχι αριθμοί

Η Najet Adouani κατάγεται από την Τυνησία. Υπερασπίζεται τα δικαιώματα των γυναικών και την ελευθερία της έκφρασης. Η αραβική άνοιξη δεν την κρατά στη χώρα της. Τον Οκτώβριο του 2012 καταφεύγει στη Γερμανία και τώρα ζει στο Βερολίνο.
Στη Θεσσαλονίκη κάθεται ανάμεσα στους ομιλητές και παραμένει αρκετή ώρα σιωπηλή. Όταν παίρνει τον λόγο βγαίνει η οργή της: «Άνθρωποι είναι αυτοί που έρχονται», λέει, «δεν είναι αριθμοί, είναι άνθρωποι με „όμορφες ψυχές“». Είναι η μόνη που κατά τη διάρκεια της ομιλίας της σηκώνεται από το τραπέζι και πλησιάζει το αναλόγιο. Εκεί απαγγέλλει ένα ποίημα στα αραβικά:
 
Εσένα πρέπει να ξεχάσω
ή τον πόνο;
Ο δρόμος μου οδηγεί στη νύχτα,
περικλείει
τον υπόλοιπο καημό
με αυτό που θα ‘ρθει …
 
Βγάζουμε τα ακουστικά της ταυτόχρονης μετάφρασης από τα αυτιά για να ακούσουμε τη φωνή της. Είναι έντονη, θρηνητική, μελωδική, καθώς αναδύεται από τα βάθη του ψυχρού, αλμυρού νερού της θάλασσας.