ΓΕΡΜΑΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΣΥΝΟΡΑ «ΤΟΠΟΣ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΕΛΠΙΔΑΣ»

Η πρώην εσωτερική γερμανική συνοριογραμμή, που χώριζε την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας από τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας, διασχίζει σήμερα τη χώρα ως επονομαζόμενη Πράσινη Ζώνη της φύσης. Ο βιότοπος προσφέρει στη χλωρίδα και την πανίδα μια νέα πατρίδα, ενώ ταυτόχρονα μαρτυρεί τη γεμάτη συγκρούσεις ιστορία του.

Το μικρό τρενάκι προχωράει αργά, αγκομαχώντας μέσα από το καταπράσινο τοπίο του Μπλάνκενμπεργκ της Θουριγγίας, με κατεύθυνση το παλιό εργοστάσιο χαρτοποιίας. Η στενή σιδηροδρομική γραμμή ακολουθεί κατά μήκος την πρώην εσωτερική γερμανική συνοριογραμμή. Στα χρόνια της διαίρεσης της χώρας, τα πράγματα δεν ήταν τόσο γαλήνια όσο σήμερα, όπως ανακαλεί στη μνήμη του ο μηχανοδηγός. «Τότε έπρεπε να ψάχνω για νάρκες πεσμένος στα γόνατα και κρατώντας ένα μακρύ ραβδί» λέει. Αυτό ήταν τη δεκαετία του 1980, όταν έκανε τη θητεία του στο στρατό της ΛΔΓ.  
 
Το Σιδηρούν Παραπέτασμα εκτεινόταν κάποτε από τη Βαλτική Θάλασσα ως τον βαυαρικό νότο, διχοτομώντας τη χώρα. Συρματοπλέγματα, εφοδιασμένα αρχικά με νάρκες και αργότερα με μηχανισμούς αυτόματης εκπυρσοκρότησης, προστάτευαν τη συνοριακή λωρίδα. Υπολογίζεται ότι εδώ, στα χρόνια της διαίρεσης της Γερμανίας μέχρι την Επανένωση το 1989, έχασαν τη ζωή τους κάποιες εκατοντάδες άνθρωποι στην προσπάθειά τους να εγκαταλείψουν τη ΛΔΓ και να πάνε στη Δύση.
 
Σήμερα, η φύση έχει ανακαταλάβει τον πάλαι ποτέ μεθοριακό χώρο: Η Πράσινη Ζώνη φιδογυρίζει από το βορρά ως το νότο. Έχει μήκος 1.393 χλμ. Επί δεκαετίες ολόκληρες, στη ζώνη αυτή δεν επιτρεπόταν να μπει κανείς χωρίς άδεια, κι έτσι βρήκαν εδώ καταφύγιο πλήθος σπάνιων και απειλούμενων ειδών ζώων και φυτών. Μεγάλα τμήματα της ζώνης έχουν κηρυχθεί προστατευόμενα και προσφέρουν έναν μοναδικό συνδυασμό φύσης, ιστορίας και πολιτισμού.

- Πρώην παρατηρητήριο των συνοριοφυλάκων της ΛΔΓ που βρίσκεται σήμερα μέσα στην Πράσινη Ζώνη, στο Μαρίενμπορν. Η συνοριακή διάβαση ήταν το μεγαλύτερο και σημαντικότερο σημείο ελέγχου των γερμανογερμανικών συνόρων και χρησιμοποιούνταν κυρίως για τη διαμετακομιστική κυκλοφορία προς το Δυτικό Βερολίνο. | Φωτ. (λεπτομέρεια): © picture alliance/ Frank May

ΠΡΩΙΜΕΣ ΕΠΑΦΕΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΣΤΕΣ

- Η Πράσινη Ζώνη στο Μίτβιτς της Θουριγγίας-Βαυαρίας, στο οποίο γεννήθηκε η ιδέα της Πράσινης Ζώνης. | Φωτ. (λεπτομέρεια): © Otmar Fugmann Σημαντική υπήρξε εδώ η συμβολή του Hubert Weiger, Προέδρου της Ένωσης για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Φύσης (Bund für Umwelt- und Naturschutz, BUND). Η ένωση ανέπτυξε την ιδέα της Πράσινης Ζώνης και μέχρι σήμερα αγοράζει ή ανταλλάσσει κομμάτια γης στην πρώην μεθοριακή περιοχή, τα οποία στη συνέχεια μετατρέπονται σε βιότοπους.

Η ιδέα να  διατηρηθεί η πρώην συνοριογραμμή ως προστατευόμενη φυσική περιοχή γεννήθηκε αμέσως μετά την πτώση του Τείχους, το 1989. Ο Weiger, που κατάγεται από τη Δυτική Γερμανία, είχε ήδη πρωτύτερα επαφές με Ανατολικογερμανούς περιβαλλοντιστές. Ένα μήνα μετά το άνοιγμα των συνόρων, η BUND τούς κάλεσε σε μια συνάντηση στο Χοφ της Βαυαρίας, όπου συνέρευσαν 400 συμμετέχοντες. «Τότε αναφέρθηκαν για πρώτη φορά οι λέξεις “Πράσινη Ζώνη”» λέει ο Weiger. 
 
Η υλοποίηση του σχεδίου δεν ήταν εύκολη: «Το να χτίσεις σύνορα είναι, απ’ ό,τι φαίνεται, πιο εύκολο από το να τα γκρεμίσεις». Μια εναλλακτική πρόταση που προέβλεπε την κατασκευή αυτοκινητόδρομου στη συνοριογραμμή πολύ σύντομα μπήκε στο συρτάρι. Μάλιστα, το Ομοσπονδιακό Υπουργείο Προστασίας του Περιβάλλοντος (Bundesamt für Naturschutz, BfN) υποστηρίζει εδώ και πολλά χρόνια τους περιβαλλοντιστές. Σε έρευνα που διεξήγαγε το BfN επιβεβαίωσε τη μοναδικότητα της πάλαι ποτέ συνοριακής περιοχής ως ζώνης αλληλένδετων και πολύτιμων βιοτόπων κι επένδυσε ως το 2019 γύρω στα 56 εκατ. ευρώ σε μεγάλο αριθμό εγχειρημάτων στις διάφορες περιοχές της ζώνης. Σε αυτά προστέθηκαν δωρεές και επιχορηγήσεις από τα κρατίδια.

ΣΤΟ ειδυλλιακο μεροσ ΔΕΝ ΛΕΙΠΟΥΝ ΟΙ συγκρουσεισ

- Ο καστανολαίμης είναι ένα από τα αντιπροσωπευτικά είδη της Πράσινης Ζώνης. Εδώ έχει σταθεί σε έναν πάσσαλο των συνόρων της ΛΔΓ για να κελαηδήσει. | Φωτ. (λεπτομέρεια): Thomas Stephan ​Η παλιά συνοριακή λωρίδα γης φτάνει τα 200 μέτρα σε πλάτος. Σε αυτήν κατοικούν πάνω από 5.200 είδη ζώων και φυτών, μεταξύ των οποίων τουλάχιστον 1.200 είναι καταχωρημένα στις κόκκινες λίστες των απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών. Κατά μήκος της ζώνης, ο αλλοτινός Kolonnenweg, ένας δρόμος στρωμένος με ανθεκτικές τσιμεντένιες πλάκες, σηματοδοτεί τη σωστή κατεύθυνση. Η ζοφερή ιστορία αναδύεται κάθε τόσο στη διαδρομή: Ορισμένα από τα σχεδόν 600 παρατηρητήρια διατηρούνται σήμερα ‒ σιωπηλοί μάρτυρες του άτεγκτου συνοριακού καθεστώτος. Ωστόσο, εκεί όπου περιπολούσαν κάποτε οι συνοριοφύλακες σήμερα περπατούν ή κάνουν ποδήλατο τουρίστες. 
 
Παρ’ όλα αυτά, το ειδυλλιακό μέρος δεν είναι τόσο γαλήνιο όσο φαντάζει. Κι αυτό λόγω των συγκρούσεων που πυροδοτούνται αφενός επειδή οι τοπικοί πολιτικοί ή οι αγρότες δεν θέλουν να παραχωρήσουν την πολύτιμη γη τους. Αφετέρου επειδή δεν έχουν ανακηρυχθεί όλες οι εκτάσεις της ζώνης προστατευόμενες: Σε έκταση 170 χιλιομέτρων η συνοριακή γραμμή δεν είναι πλέον ορατή, μεταξύ άλλων, επειδή τα συγκεκριμένα κομμάτια γης έχουν χρησιμοποιηθεί για καλλιέργειες. «Το κλείσιμο αυτών των κενών είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις του μέλλοντος» διαπιστώνει ο αρμόδιος για την Πράσινη Ζώνη στο BfN, Uwe Rieken.
 
Κάποιες φορές όμως οι αντιπαραθέσεις γύρω από το πράσινο σύνορο γεννιούνται και για ήσσονος σημασίας ζητήματα. Ο δήμαρχος της κοινότητας Τέταου της Θουριγγίας, Peter Ebertsch, γνωρίζει πολύ καλά το πρόβλημα. Ο Ebertsch είχε την ιδέα να κατασκευάσει έναν ποδηλατόδρομο στη συνοριακή ζώνη. Αυτό επετεύχθη μόνο έπειτα από μακρές συζητήσεις με τους περιβαλλοντιστές, οι οποίοι φοβούνταν ότι ο ποδηλατόδρομος θα χώριζε στα δύο το βιότοπό τους, γεγονός που θα είχε σοβαρές συνέπειες. Στο τέλος, ο Ebertsch μπόρεσε να τους πείσει να συναινέσουν στην πρότασή του. 

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ της ΦΥΣΗΣ ΠΕΡΑ από ΣΥΝΟΡΑ

Η Πράσινη Ζώνη συμβολίζει σήμερα και μια διακρατική συνεργασία σε μέρη όπου κάποτε το Σιδηρούν Παραπέτασμα έφερνε διχασμό. Για παράδειγμα, η Βαυαρία συνεργάζεται στενά με τη γειτονική Τσεχία σε θέματα προστασίας της φύσης. «Η Πράσινη Ζώνη είναι για εμάς ένας τόπος μνήμης και ελπίδας» λέει ο υπουργός Περιβάλλοντος της Βαυαρίας, Thorsten Glauber, και συνεχίζει: «Παρέχει μια μοναδική ευκαιρία για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στην Ευρώπη». Τους δύο τόπους συνδέουν 346 χιλιόμετρα κοινών συνόρων. Όπως επισημαίνει ο αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος της Τσεχίας Vladimir Mana, τα επόμενα έξι χρόνια οι δύο πλευρές θα συνεργαστούν για την προστασία των υγρότοπων και του κλίματος υπό την αιγίδα του Εθνικού Πάρκου Šumava.
- Ο Hubert Weiger ήταν από τους πρωτεργάτες της ιδέας: Στις 9 Δεκεμβρίου του 1989 πραγματοποιήθηκε η πρώτη συνάντηση των 400 περίπου Ανατολικών και Δυτικών περιβαλλοντιστών στο Χοφ της Άνω Φραγκονίας, όπου γεννήθηκε η πρωτοβουλία για τη διατήρηση της Πράσινης Ζώνης (από αριστερά προς τα δεξιά: Walter Hiekel, Kai Frobel, Werner Westhus, Nanne Wienands, Udo Benker-Wienands, Hubert Weiger, Rainer Haupt). | Φωτ.: © Ernst Sammer