Γρήγορη πρόσβαση:

Απευθείας μετάβαση στο περιεχόμενο (Alt 1) Απευθείας μετάβαση στην κύρια πλοήγηση (Alt 2)

ΑΝΟΙΞΗ ΤΟΥ '90
«Ξαφνικά είναι πάλι όλοι εδώ»

Έναν χρόνο αφότου οι Βερολινέζοι χόρευαν πάνω στο Τείχος, η Γερμανία έγινε και πάλι μία χώρα. Τι συναισθήματα προκάλεσε όμως η επανένωση σε έναν πρώην κρατούμενο των φυλακών του Χόχενσενχαουζεν; Μια ιστορία για μπριζόλες από την Αργεντινή στα κεντρικά της Στάζι, αναπάντεχες συναντήσεις και βερολινέζικα κλαμπ.

Ο ουρανός είναι φορτωμένος σύννεφα. Εκεί όπου άλλες φορές ορθώνονται μοναχικά τα τέσσερα άλογα της Quadriga, της ρωμαϊκής πολεμικής άμαξας, στην ομίχλη των γιορτινών πυροτεχνημάτων χορεύουν –όπως είχε ξανασυμβεί στις 9 Νοεμβρίου– οι σιλουέτες ανέμελων, χαρούμενων ανθρώπων από το Ανατολικό και το Δυτικό Βερολίνο.

Έχουν ανέβει στην Πύλη του Βρανδεμβούργου, που από τις 22 Δεκεμβρίου πλαισιώνουν δύο πρόσθετες διαβάσεις. Οδηγούν από το ένα στο άλλο γερμανικό κράτος. Είναι τέτοιο το κέφι των Βερολινέζων που γιορτάζουν, ώστε η Quadriga θα χρειαστεί εκτεταμένες επισκευές αργότερα.

Εκείνη τη στιγμή, έχουν περάσει μόλις λίγες μέρες από τα Χριστούγεννα. Μια γιορτή, που στην ουσία είναι οικογενειακή, αποκτά το 1989 μια ξεχωριστή συμβολική σημασία: πλέον οι πολίτες μπορούν να διασχίζουν τα σύνορα χωρίς βίζα. Μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου ανοίγουν, στο Βερολίνο μονάχα, τριάντα νέα σημεία διέλευσης των συνόρων.

Die Mauer vor dem Brandenburger Tor. Während andere feiern, überlegt die SED-Führung schon, wie man Teile der Mauer gewinnbringend verwerten kann. | Dagmar Lipper © wir-waren-so-frei.de
Ο Mario Röllig είχε αποχωριστεί τους γονείς του έναν περίπου χρόνο νωρίτερα και τώρα γιορτάζει πάλι μαζί τους Χριστούγεννα. Το 1985, σε ένα ταξίδι του στην Ουγγαρία, ερωτεύτηκε μέσα στους ατμούς κάποιων θερμών λουτρών – είχε ερωτευτεί έναν πολιτικό από το Δυτικό Βερολίνο. Συναντιούνται στο Ανατολικό Βερολίνο. Συναντιούνται τακτικά. Επί δύο χρόνια, με τη Στάζι να παρακολουθεί ακατάπαυστα τον έρωτά τους, σαν ένας θίασος από κομπάρσους. Στο τέλος, ο Mario Röllig μαζεύει όλο του το κουράγιο και προσπαθεί να δραπετεύσει μέσω του πράσινου συνόρου της Νότιας Ουγγαρίας και μέσω Γιουγκοσλαβίας στο Δυτικό Βερολίνο. Αποτυγχάνει. Στο κέντρο κράτησης του Χόχενσενχαουζεν, υφίσταται ψυχολογικά βασανιστήρια κι οι μέρες μοιάζουν ατελείωτες. Το 1988 μπορεί επιτέλους να φύγει από τη ΛΔΓ. Για εκείνον, η Πτώση του Τείχους και η ιδιαίτερα θορυβώδης και ξέφρενη Πρωτοχρονιά του 1989/90 φέρνουν ανάμεικτα συναισθήματα.

«Το ενδιαφέρον στη δική μου περίπτωση ήταν ότι τις πρώτες μέρες μετά την Πτώση του Τείχους δεν χαιρόμουν καθόλου, γιατί ξαφνικά ήταν πάλι εκεί όλοι όσοι μου είχαν κάνει τότε τη ζωή δύσκολη. Τη νύχτα που έπεσε το Τείχος δεν χάρηκα λοιπόν καθόλου. Ο πατέρας μου τηλεφώνησε από το Ανατολικό Βερολίνο και είπε: “Γιε μου, το Τείχος έπεσε”. Εγώ είχα μια μέρα σκληρής δουλειάς πίσω μου, μάλιστα κοιμόμουν όταν με πήρε. Έτσι, το πρώτο που είπα ήταν: “Δε μου λες, πιωμένοι είστε; Δεν είναι καθόλου αστείο αυτό που λες!” και έκλεισα. Ο πατέρας του Mario Röllig τηλεφωνεί ξανά: «Αγόρι μου, το Τείχος έπεσε. Άνοιξε την τηλεόραση!» «Άνοιξα την τηλεόραση και παρόλο που την ίδια κιόλας νύχτα πήγα ως την οδό Μπόρνχολμερ, όπου υπήρχε ένα σημείο διάβασης των συνόρων, παρόλο που αγκάλιασα τους γονείς μου ύστερα από δύο σχεδόν χρόνια, δεν μπορώ να πω ότι ένιωθα καλά εκείνες τις πρώτες στιγμές. Πολύ απλά, επειδή το Τείχος δεν με χώριζε μόνο από την οικογένειά μου αλλά και με προστάτευε από εκείνους τους ανθρώπους που μου έκαναν τη ζωή δύσκολη στη ΛΔΓ». Την Πρωτοχρονιά, ο Röllig είναι στην Πύλη του Βρανδεμβούργου και γιορτάζει.

Τηλεοπτικά κανάλια από τη ΛΔΓ και την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας συνεργάζονται εκείνη τη βραδιά: Αναμεταδίδουν εναλλάξ τι συμβαίνει στις δυο πλευρές της Πύλης του Βρανδεμβούργου. Οι μαύρες-κόκκινες-χρυσές σημαίες κυματίζουν κάθε τόσο στην οθόνη. Γι’ αυτό και οι ιστορικοί μιλάνε για μια «δεύτερη στροφή» (“zweite Wende”), στην οποία θα επιβληθεί η επιθυμία για την επανένωση των δύο γερμανικών κρατών.
Die Mauer wird abgetragen. Die Mauer wird abgetragen. | Monika Waack © wir-waren-so-frei.de Στο μεταξύ, η ηγεσία της ΛΔΓ σκέφτεται ήδη πώς μπορεί να εξαργυρώσει εμπορικά το Τείχος. Την 31η Ιανουαρίου αρχίζει να πουλά κομμάτια του Τείχους για συνάλλαγμα. Σήμερα, τα κομμάτια αυτά όχι μόνο τα βλέπουμε σε μουσεία της Γερμανίας και τεμαχισμένα ως εμπορεύσιμα σουβενίρ του Τείχους, αλλά συνδέουν ως οικοδομικό υλικό δρόμων και αυτοκινητόδρομων μέρη τα οποία άλλοτε χώριζαν.

ΘΥελλα στα κεντρικΑ της ΣτΑζι

Στην Ερφούρτη, ήδη από τον Δεκέμβριο, μαύροι καπνοί ανεβαίνουν στον ουρανό. Δεν είναι γιορτινά πυροτεχνήματα. Βγαίνουν από την καπνοδόχο του αρχηγείου της Στάζι. Χρόνια ολόκληρα, οι ζωές πολλών πολιτών της ΛΔΓ κυλούσαν εδώ σαν σε μια διαστρεβλωμένη επανάληψη: Οι συνήθειές τους, οι πολιτικές τους σκέψεις, τα συναισθήματα, οι σχέσεις, οι πιο προσωπικές τους ιδιαιτερότητες καταγράφονταν από τους υπαλλήλους της Στάζι. Πληροφορίες που τους τις ψιθύριζαν ή τις έστελναν κρυφά ακόμα κι οι γείτονες, οι φίλοι, οι συγγενείς ή που τις τσιμπούσαν από τυχαίες συναντήσεις. Η Στάζι χρησιμοποιούσε εκείνα που ήξερε ως μέσο εκβιασμού του ίδιου του πληθυσμού της χώρας.
Sturm auf die Stasizentrale Sturm auf die Stasizentrale | Jan Kornas © wir-waren-so-frei.de Οργή και απόγνωση για τους δράστες, που εξαφανίζουν τα ίχνη του εγκλήματος, παρακινούν τους/τις πολίτες και υποστηρικτές/υποστηρίκτριες των δικαιωμάτων της γυναίκας Gabriele Stötzer, Claudia Bogenhardt, Sabine Fabian, Tely Büchner και Kerstin Schön. Πρωτοστατούν στην κατάληψη των κεντρικών της Στάζι στην Ερφούρτη. Ακολουθούν το Ρόστοκ και η Λειψία.

Έξι εβδομάδες αργότερα, στις 15.1.1990, πιθανόν οι δυνάμεις ασφαλείας του Υπουργείου Κρατικής Ασφαλείας στο Βερολίνο, που τώρα ονομάζεται Υπηρεσία Ασφάλειας, ανοίγουν τις πύλες. Μπότες ανεβαίνουν με μικρά, γρήγορα βηματάκια τις σκάλες και λίγα λεπτά αργότερα, οι φάκελοι στροβιλίζονται στο κλιμακοστάσιο από όροφο σε όροφο, αιωρούνται ως το έδαφος μπροστά στα μάτια αντικαθεστωτικών πολιτών, με το φόβο βίαιων επιθέσεων της Στάζι και το συναίσθημα πως είναι ανίσχυροι. Αυτή η μεταστροφή από το αίσθημα αδυναμίας έγινε κυρίως χάρη στις νεαρές γυναίκες από την Ερφούρτη που σήμαναν το τέλος της εξουσίας της Στάζι πάνω στους κρυφούς φακέλους της αστυνομίας.
Fleischfunde in der Stasizentrale Fleischfunde in der Stasizentrale | © picture-alliance/ ZB | Thomas Uhlemann Χάρη σ’ εκείνες και στους καταληψίες στο Ρόστοκ, στη Λειψία και τώρα και στο Βερολίνο, οι φάκελοι αυτοί, που είναι τα αποδεικτικά στοιχεία της βίας και της παρακολούθησης, ταυτόχρονα όμως και εργαλείο καταπίεσης της Στάζι, δεν καταλήγουν όλοι εκείνες τις χειμωνιάτικες μέρες στον καταστροφέα εγγράφων ή στις φλόγες, όπως είχε δώσει εντολή να γίνει ήδη στις 6 Νοεμβρίου ο επικεφαλής της Στάζι Έριχ Μίλκε. Τη στιγμή που τα έγγραφα αυτά θα είχαν κατατεμαχιστεί σε γράμματα και λωρίδες, δεν θα είχε αποσιωπηθεί μονάχα το σύστημα και η μέθοδος του κράτους του SED (του Ενιαίου Σοσιαλιστικού Κόμματος Γερμανίας), αλλά θα είχαν αθωωθεί και οι δράστες.
Funde in der Stasizentrale Funde in der Stasizentrale | © picture-alliance/ ZB | Thomas Uhlemann
Στα κεντρικά της Στάζι, οι καταληψίες ανοίγουν σάκους γεμάτους ως επάνω και βρίσκουν τόνους από χαρτιά. Αφότου επί χρόνια αναγκάζονταν να στέκονται διαρκώς σε ουρές για να πάρουν κρέας, φρούτα, ζάχαρη και τα πιο κοινά καθημερινά προϊόντα, ανακαλύπτουν εδώ είδη πολυτελείας, όπως αργεντίνικο μοσχαρίσιο κρέας αλλά και ένα κομμωτήριο της ίδιας της Στάζι. Ανάμεσα στα κρυμμένα αποθέματα από λιχουδιές και στη σαστιμάρα, γεννιέται η αίσθηση μιας νέας εποχής.

Η κατάληψη του υπουργείου στο Βερολίνο είναι η τελευταία πράξη σε αυτή τη σειρά των σπουδαίων εξελίξεων που ξεκίνησαν στην Ερφούρτη. Το πόσο αλλάζει ο κόσμος εκείνες τις στιγμές –και το πόσο γρήγορα θα μπορούσε να ανατραπεί η κατάσταση– το δείχνει το μοναδικό θύμα αυτής της θύελλας: Ένας απελπισμένος αξιωματικός της Στάζι στο Ζουλ αυτοκτονεί κατά τη διάρκεια της κατάληψης.
Friseursalon in der Stasizentrale Friseursalon in der Stasizentrale | © picture-alliance/ ZB | Thomas Uhlemann Αλλά και οι επιτροπές πολιτών, που τώρα ελέγχουν τα κεντρικά της Στάζι, δεν ξέρουν τι πρέπει να γίνει με τους φακέλους. Εξακολουθούν να καταστρέφονται έγγραφα. Με τον νόμο περί εγγράφων της Στάζι, στα τέλη του 1991, καθορίζεται εντέλει ότι τα έγγραφα θα είναι προσβάσιμα σε ένα αρχείο. Τα θύματα της Στάζι μπορούν να δουν τους φακέλους, οι επιστήμονες μπορούν να τους μελετήσουν. 
Sturm auf die Stasizentrale Menschen strömen in die Stasizentrale | Jan Kornas © wir-waren-so-frei.de Το άνοιγμα των φακέλων ξεκαθαρίζει το τοπίο. Τις αμφιβολίες για το ποιον μπορείς να εμπιστευτείς και ποιον όχι τις διαδέχεται τώρα η ανακούφιση ή η απογοήτευση. 190.000 «ανεπίσημους συνεργάτες» είχε η Στάζι λίγο πριν από την Πτώση του Τείχους: ανθρώπους, με άλλα λόγια, που έδιναν στη Στάζι πληροφορίες για την προσωπική ζωή των φίλων, των γειτόνων ή των μαθητών τους.

Μετά το διαχυτικό ξαναντάμωμα του Οκτωβρίου και τα μεγαλειώδη συναισθήματα ελευθερίας που αυτό ενέπνευσε, πλέον ορισμένες συναντήσεις ξύνουν παλιές πληγές. «Άνθρωποι που ήταν εκατό τοις εκατό πιστοί στο καθεστώς ήταν οι πρώτοι που πήγαν να εισπράξουν στα γκισέ των τραπεζών τα 100 μάρκα, το επίδομα για το καλωσόρισμα» θυμάται ο Mario Röllig.