Najciekawsze budynki kultury w Polsce
Niezwykła architektura kultury
Muzeum Emigracji w Gdyni, Polin w Warszawie i inne – Polska ma do zaoferowania wiele obiektów kultury o spektakularnej architekturze. Znajdziesz tu wybór najciekawszych budynków i dowiesz się, w jaki sposób przyczyniają się one do rozwoju danego regionu.
1. Białystok - Opera i Filharmonia Podlaska
Foto: Krzysztof Wiktor © Filharmonia Podlaska, mat. pras.
Projekt: Marek Budzyński, Zbigniew Badowski, budowa: 2006-2012
Projekt wielofunkcyjnego gmachu powstał w 2005 roku, ale ponieważ jego autorem jest jeden z największych polskich postmodernistów, jego formy osadzone są w tradycji lat 80. i 90. Monumentalna, wręcz pompatyczna architektura budynku pełna jest metafor, symboli i historycznych odniesień. Ulubionym motywem Budzyńskiego jest godzenie przeciwieństw czy odległych światów, przede wszystkim kultury i natury. Dlatego przestrzeń budynku przenika się z założeniem ogrodowym.
2. Gdańsk - Muzeum II Wojny Światowej
Źródło: Flickr © pe_wu
Projekt: Studio Architektoniczne Kwadrat, architekt Jacek Droszcz, budowa: 2012-2016
Muzeum powstało nieopodal gdańskiego portu, w którym w 1939 roku rozpoczęła się II wojna światowa. Większość powierzchni wystawowych (w słowach autorów: „całe zło wojny”) mieści się pod ziemią, a nad powierzchnię wystaje jedynie ponadpięćdziesięciometrowa bryła obłożona barwionym betonem, która dzięki swemu dynamicznemu kształtowi z różnych punktów widzenia przypomina kadłub statku lub piramidę.
3. Gdańsk - Gdański Teatr Szekspirowski
Teatru nie byłoby bez entuzjazmu teatrologa profesora Jacka Limona, który od lat zabiegał o ożywienie tradycji angielskiej trupy teatralnej, która występowała w Gdańsku w czasach Szekspira. W przeciwieństwie do Londynu, gdzie zbudowano replikę The Globe, w Gdańsku powstał budynek całkowicie nowoczesny. Jedynie układ sceny i widowni nawiązują do tradycji szekspirowskiej. Ruchomy dach nad główną salą można otworzyć i grać pod otwartym niebem, natomiast dach nad niższymi skrzydłami jest dostępnym bez ograniczeń tarasem widokowym.
4. Gdańsk - Europejskie Centrum Solidarności
Foto: Mariusz Ciszewski © Ministerstwo Spraw Zagranicznych
Projekt: PPW Fort, architekt Wojciech Targowski, budowa: 2010-2014
Gmach powstał na terenie Stoczni Gdańskiej, gdzie w 1980 roku rozpoczęły się robotnicze strajki i gdzie zostały podpisane porozumienia sierpniowe między władzą a Solidarnością. Historyczne zabudowania stoczni znikają, ale nowy gmach ECS nawiązuje do przeszłości tego miejsca. Obłożony jest rdzawo rudymi płytami przypominającymi kadłuby statków.
5. Gdynia - Muzeum Emigracji
Foto: Bogna Kociumbas © Muzeum Emigracji w Gdyni, mat. prasowe
Projekt: ae fusion Studio, Alicja Kiszczuk, Dirk Pfeifer, budowa: 2012-2015
Nieczynny budynek terminalu pasażerskiego w gdyńskim porcie, otwarty w 1933 roku, został starannie odrestaurowany, a w środku umieszczono stałą wystawę poświęconą politycznym i ekonomicznym emigrantom. Jedyną poważniejszą ingerencją w historyczną bryłę jest przeszklony taras widokowy, z którego można obserwować współczesne życie portu.
6. Katowice - Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka (CINIBA)
Od konkursu na bibliotekę katowickiego uniwersytetu i szkoły ekonomicznej do otwarcia gmachu minęło dziewięć lat, ale jego zdyscyplinowana, minimalistyczna architektura oparła się próbie czasu. Pieszczotliwie zwany „rudzielcem” podbił serca krytyki i publiczności. Jego kolor nawiązuje do przemysłowej architektury regionu, ale elewacja nie została wykonana z tradycyjnej cegły, lecz z egzotycznego kamienia.
7. Kraków - Cricoteka
Źródło: Flickr © Maciek Lulko
Projekt: nsMoonStudio, Wizja, architekci Sławomir Zieliński, Piotr Nawara, Agnieszka Szultk, Stanisław Deńko, otwarcie: 2014
Muzeum i centrum sztuk performatywnych poświęcone pamięci reżysera i malarza Tadeusza Kantora. Bryła przypominająca most rozpięty nad budyneczkiem XIX-wiecznej elektrowni inspirowana jest jego rysunkiem przedstawiającym człowieka dźwigającego na plecach stół. W nowym budynku znajdują się przestrzenie wystawowe, a halę elektrowni zaadaptowano na salę teatralną.
8. Kraków - Małopolski Ogród Sztuki
Lokalne centrum kultury znalazło się w budynku o dwóch frontach, umieszczonym na działce w kształcie litery L. Bryła swoją zmienną wysokością dostosowana jest do gabarytów sąsiednich kamienic. Najbardziej charakterystyczna jest jej elewacja z wykonanych na zamówienie pionowych elementów ceramicznych zwanych żyletkami. Sprawiają one, że elewacje oglądane w skrótach perspektywicznych wydają się masywne, a en face – lekkie i przezierne.
9. Lublin - Centrum Spotkania Kultur
Rozpoczęta w 1974 roku budowa teatru w Lublinie była jednym z wielkich projektów, ktore padły ofiarą kryzysu lat 80. i nigdy nie doczekały się ukończenia. Kompleks CSK połączył ukończony fragment starego gmachu z zupełnie nową bryłą, w ktorej wyeksponowano surowy beton i szkło.
10. Lusławice - Europejskie Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego
W latach 70. kompozytor Krzysztof Penderecki kupił dwór w małopolskiej wsi Lusławice, ale od początku traktował go jako miejsce spotkań, a nie samotnię. Następnie zrealizował swoje marzenie o wykreowaniu ośrodka dla młodych muzyków z salą koncertową, salami prób i ośrodkiem rezydencyjnym. Całość otrzymała monumentalną formę o zaskakująco wielkomiejskim charakterze.
11. Sierpc - Muzeum Wsi Mazowieckiej
Istniejący od lat 70. skansen powiększył się o budynek składający się z trzech brył przypominających wielkie stodoły, połączonych podziemnymi skarpami. Każda wykończona jest innym materiałem, zapożyczonym z autentycznych ludowych budynków eksponowanych na terenie skansenu: drewnem, łupkiem kamiennym oraz cegłą.
12. Poznań - Brama Poznania: ICHOT (Interaktywne Centrum Historii Ostrowa Tumskiego)
Foto: Łukasz Gdak © Brama Poznania, ICHOT, mat. prasowe
Projekt: AD Artis Emerla Wojda, Arkadiusz Emerla, Piotr Jagiełłowicz, Wojciech Kasinowicz, Maciej Wojda, otwarcie: 2013
Historycy i archeolodzy do dziś spierają się, czy pierwsi władcy Polski przyjęli chrześcijaństwo w Gnieźnie, czy w Poznaniu. Symbolicznym argumentem za tą drugą wersją jest muzeum połączone z Ostrowem Tumskim – wyspą, na której znajduje się poznańska katedra i przypuszczalne miejsce chrztu.
13. Poznań - Biblioteka Raczyńskich
Otwarta w 1829 roku biblioteka była świątynią polskiej kultury w znajdującym sie pod pruskim zaborem Poznaniu. Jej nowe skrzydło, o modularnej, betonowej elewacji, w przeciwieństwie do starego gmachu nie jest miejscem uroczystym, a nieformalnym, bezpretensjonalnym wnętrzem sprzyjającym spotkaniom z ludźmi i wiedzą.
14. Toruń - Centrum Kongresowo-Kulturalne Jordanki
© CKK Jordanki, mat. prasowe
Projekt: MenisArquitectos, architekt Fernando Menis, budowa: 2013-2015
Dekonstruktywistyczna bryła gmachu jest zaproszeniem do wyjątkowych wnętrz przypominających scenografie ekspresjonistycznych filmów. Nieregularne przestrzenie wykończone chropowatymi betonowymi płytami z odłamkami cegieł (aluzja do gotyckiej architektury pobliskiej starówki) wyglądają jak groty wykute w skałach przez olbrzymów.
15. Warszawa - Akademia Sztuk Pięknych
W tym budynku chłodny beton stał się materiałem ciepłym i zmysłowym, zwłaszcza w połączeniu z jasnym drewnem. Wnętrza gmachu akademii przypominają groty, które czekają na wypełenienie aktywnością studentów i artystów, a w ich surowe tło świetnie wkomponowują się przeróżne, nawet przypadkowe elementy – meble, dzieła sztuki i ślady życia uczelni.
16. Warszawa - Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN
Budynek stanął w centrum Muranowa – dzielnicy wzniesionej po wojnie na miejscu dawnej dzielnicy żydowskiej, zamienionej w 1940 roku w getto, a następnie kompletnie zniszczonej. Jego prostopadłościenna, przeszklona bryła naturalnie wpisała się w charakter modernistycznego osiedla. Architektura gmachu wolna jest od natrętnej symboliki czy narracyjności. Jedynym metaforycznym elementem jest główny hol, którego opływowe formy mają przypominać fale rozstępującego się przed żydowskimi uciekinierami Morza Czerwonego.
17. Warszawa - Muzeum Katyńskie
Projekt: architekci Jan Belina-Brzozowski, Konrad Grabowiecki (BBGK Architekci), Jerzy Kalina, Krzysztof Lang, ukończenie: 2015
Muzeum upamiętnia ofiary masakry dokonanej na polskich jeńcach przez siły radzieckie w czasie II wojny światowej. Ekspozycja została wkomponowana w umocnienia XIX-wiecznej warszawskiej Cytadeli. Nowe ściany odlano z betonu, ale został on zabarwiony na jasnoczerwony kolor przypominający sąsiednie historyczne fragmetny budowli. Jak w wielu muzeach historyczno-martyrologicznych, i tu zaprojektowano elementy symboliczne uzupełniające ekspozycję. W betonie odciśnięto ślady przedmiotów znalezionych przy ofiarach, takich jak guzik od munduru. W 2017 roku budynek wszedł do finałowej piątki europejskiej nagrody architektonicznej im. Miesa van der Rohego.
18. Warszawa - Muzeum Warszawy
Muzeum zajmujące odbudowane ze zniszczeń wojennych kamienice po północnej stronie Rynku Starego Miasta zostało otwarte w 1953 roku. W wyniku ostatniej modernizacji ślady powojennej rekonstrukcji oraz wyeksponowane oryginalne detale stworzyły własną opowieść uzupełniającą nową wystawę poświęconą dziejom miasta. Architektura kamienic została tu wykorzystana na prawach muzealnego eksponatu – świadectwa historii.
19. Warszawa - Służewski Dom Kultury (SDK)
Źródło: Flickr © Wojtek Górak
Projekt: WWAA, architekci Marcin Mostafa, Natalia Paszkowska; 307kilo, architekt Jan Sukiennik, budowa: 2010-2013
Lokalne centrum kultury powstało w parku na skraju wielkopłytowego, modernistycznego osiedla mieszkaniowego. Architekci SDK zdecydowali się przewrotnie nawiązać do charakteru okolicy sprzed budowy osiedla, gdy teren ten był jeszcze podwarszawską wsią. Funkcje zostały podzielone na kilka mniejszych, obłożonych drewnem brył. Zabudowania skupione są wokół wspólnego dziedzińca, tworząc kameralny kompleks przypominający wiejską zagrodę.
20. Wrocław - Pawilon Czterech Kopuł: Muzeum Narodowe
W 1913 roku niemiecki wówczas Wrocław gościł Wystawę Wschodnioniemiecką – propagandowy pokaz z okazji zwycięstwa Prus nad Napoleonem. Z tej okazji powstały eksperymentalne budowle, które przeszły do historii architektury, wśród nich Pawilon Czterech Kopuł projektu Hansa Poelziga. Od 2006 roku żelbetowy budynek figuruje na liście UNESCO, ale przez wiele lat nie mógł znaleźć nowego przeznaczenia. Dziś sekwencja niskich wnętrz mieści stałą wystawę polskiej sztuki po 1945 roku ze zbiorów wrocławskiego Muzeum Narodowego. O ile sposób konserwacji i nowego wykorzystania pawilonu wzbudziły powszechny aplauz, o tyle ciężka stalowa konstrukcja świetlika, którym przykryto centralny dziedziniec, spotkała się z krytyką.
21. Żelazowa Wola - Park Fryderyka Chopina
Otoczony parkiem dwór, w którym urodził się Fryderyk Chopin, został po raz pierwszy przekształcony w rodzaj narodowego sanktuarium w latach 30. XX wieku. Podczas ostatniej modernizacji, związanej z obchodami 200-lecia urodzin genialnego pianisty i kompozytora, przy wejściu do parku zbudowano kompleks przeszklonych pawilonów o minimalistycznej architekturze. Duże przeszklenia, drewniana konstrukcja i okładzina z polnego kamienia kojarzącymi się z estetyką narodowego modernizmu lat 30.