Nauka niemieckiego po lub równocześnie z angielskim
„‘Haus’ jak ‘house’”

Czy w ogóle można uczyć się jednocześnie kilku języków i jak się nabywa umiejętność posługiwania się drugim lub kolejnym językiem? Na te i inne podobne pytania dotyczące nauczania języka trzeciego stara się odpowiedzieć w swoim tekście Sandra Ballweg.

Język angielski jest obecnie pierwszym językiem obcym nauczanym w większości krajów na świecie, często już od początku szkoły podstawowej lub nawet w przedszkolu. Również w krajach, w których inny język jest pierwszym językiem obcym, jego nauka rozpoczyna się we wczesnych klasach szkoły podstawowej. Dzięki wczesnemu rozpoczęciu nauki pierwszego języka obcego możliwe jest wcześniejsze rozpoczęcie nauki drugiego języka obcego. W niektórych szkołach uczniowie rozpoczynają naukę dwóch języków obcych jednocześnie, przykładowo angielskiego i francuskiego w szkołach waldorfskich w Niemczech lub angielskiego i niemieckiego w niektórych szkołach podstawowych w Danii. Wybór języka zależy od wielu czynników: od politycznej, gospodarczej i geograficznej bliskości danego kraju, od dostępności zasobów, tradycji i wielu innych.

W Polsce język niemiecki wciąż jest jednym z najpopularniejszych języków obcych po języku angielskim, mimo stale spadającej liczby osób uczących się niemieckiego w Polsce. Z pewnością warto uczyć się niemieckiego jako drugiego języka obcego po angielskim, nie tylko ze względu na powiązania kulturowe i ekonomiczne, ale także ścisłe związki angielskiego i niemieckiego. Oba należą do tzw. języków zachodniogermańskich i mają pewne podobieństwa, które widać już w słownictwie: Haus – house; grün – green, Montag – Monday. Tę bliskość języków warto wykorzystać, niezależnie od tego, czy nauka języka niemieckiego rozpoczyna się w tym samym czasie co nauka języka angielskiego, czy też dopiero kilka lat później.

Czy w ogóle można uczyć się kilku języków równocześnie?

W wielu częściach świata wielojęzyczność jest czymś oczywistym. Dzieci mogą z łatwością nauczyć się kilku języków zarówno w niesterowanym procesie nabywania języka w rodzinie, jak i później w życiu na lekcjach języków obcych w szkole. Nie prowadzi to do nadmiernego obciążenia o tyle, o ile nauka języków obcych nie wiąże się z nadmiernymi oczekiwaniami. Dzieci są zainteresowane, otwarte i posiadają chłonne umysły. Szybko, automatycznie zaczynają porównywać ze sobą języki i zauważać zarówno ich różnice, jak i cechy wspólne.

Wielojęzyczność nie oznacza, że języki są oddzielnie przechowywane w pamięci, lecz są ze sobą powiązane, wzajemnie na siebie wpływając. Idzie to w parze z faktem, że osoby wielojęzyczne rozwijają cechy i umiejętności wykraczające poza posługiwanie się poszczególnymi językami. Przykładowo takie osoby mogą w trakcie rozmowy zastąpić brakujące słowo w jednym języku słowem w innym języku, a podczas czytania obcego tekstu aktywowane są doświadczenia i zasoby we wszystkich innych językach.

To wielojęzyczne podejście oznacza również, że języki są czasami wymieszane. Jest pomocna strategia komunikacyjna w kontekście wielojęzyczności. Przy tym mogą np. powstać następujące zdania:
 

Ich und my Familie go in sarajevo.

Das Author heißt Mark Twain.

Mein father ist Doktor.

Mein Hobby ist schwimming.

Meine Freundee callst Mina.

 




Przykłady zasłyszane od uczniów z Bośni i Hercegowiny podczas pierwszego roku nauki (Trbonja-Kahriman i Trbonja-Omanić 2019, 119f.).

Przykłady pokazują, że uczniowie od czasu do czasu przejmują z języka angielskiego pojedyncze słowa lub struktury. Należy oceniać to pozytywnie, ponieważ jest to skuteczna strategia komunikacji, która od samego początku pozwala uczniom lepiej wyrażać się w języku docelowym. Podobnie jak u dzieci dorastających w środowisku wielojęzycznym, również u osób uczących się języków obcych takie mieszanki językowe z czasem występują tym rzadziej, im lepiej te osoby potrafią się wyrażać w języku docelowym, w tym przypadku w języku niemieckim. Uczniowie potrafią rozróżnić, w jakich sytuacjach jednojęzyczność jest pożądana czy stosowna, dlatego że na przykład druga osoba nie rozumie innych języków lub kiedy mieszanki językowe mogą pomóc w lepszym współtworzeniu sytuacji komunikacyjnej.

Zakaz mieszania języków wywarłby niepotrzebną presję na dzieciach i młodzieży oraz uniemożliwiłby kreatywne posługiwanie się językami. A właśnie w tym kryje się największy potencjał dla nauki kilku języków jednocześnie.

W jaki sposób uczymy się drugiego lub kolejnego języka obcego?

Wszystkie osoby, które uczyły się kilku języków, wiedzą, że podczas nauki często przychodzą im do głowy słowa z innego języka obcego. To być może uciążliwy, ale pomocny proces. Zakłada się, że w trakcie nauki drugiego lub kolejnego języka obcego korzystamy z tzw. języka pomocniczego (ang. supplier language) (Williams i Hammarberg 1998). Który jest to język, zależy od różnych czynników, np. jak bardzo języki są ze sobą spokrewnione, jak obecne są w życiu danego ucznia i jak dobrze posługuje się on danym językiem. Gdy dzieci lub młodzież uczą się w szkole angielskiego i niemieckiego, to – ze względu na podobieństwa tych języków – angielski będzie ważnym językiem pomocniczym w nauce niemieckiego i odwrotnie.

W nauce kolejnych języków obcych zawsze warto uwzględnić wiedzę i doświadczenia zdobyte w trakcie nauki innych języków obcych. W tym przypadku uczniowie zdobyli już cenne doświadczenie w nauce języków obcych, które może być wykorzystane do nauki kolejnego języka. Znają na przykład strategie uczenia się i komunikacji, posiadają wiedzę językową oraz znają własne preferencje, mocne i słabe strony (por. z modelem czynników autorstwa Britty Hufeisen 2003). Ponadto już się dowiedzieli, że kompetencje kulturowe są także potrzebne do porozumiewania się w języku obcym.

Jak uczyć się języka niemieckiego po lub równocześnie z angielskim?

Na lekcjach języka niemieckiego można posłużyć się znajomością angielskiego i wykorzystać duże podobieństwo między słownictwem niemieckim i angielskim. Istnieją również wspólne cechy w składni. Oznacza to, że już na pierwszych lekcjach można zrozumieć pełne zdania, jeśli istnieje wystarczająco dużo podobieństw i gdy skieruje się na nie uwagę uczniów. Zaletami są przede wszystkim czytanie i słuchanie w nowym języku obcym.
Gdy przykładowo dzieci rozumieją następujące zdanie w języku angielskim:

We see brown bears, striped tigers, grey elephants and green crocodiles in the zoo.

mają już solidne podstawy do zrozumienia tego zdania w języku niemieckim:

Wir sehen Braunbären, gestreifte Tiger, graue Elefanten und grüne Krokodile im Zoo.

W ten sposób można już na wczesnym etapie szkoły podstawowej czytać na lekcjach języka niemieckiego książki dla dzieci, np. The Very Hungry Caterpillar autorstwa Erica Cale’a (pol. Bardzo głodna gąsienica, niem. Die kleine Raupe Nimmersatt), równocześnie w językach: polskim, angielskim i niemieckim. Młodzież uczącą się niemieckiego mogą przyciągnąć filmy o interesującej ich tematyce na YouTubie. Zwłaszcza w takich dziedzinach, jak czas wolny, technika i muzyka, używa się w języku niemieckim wiele pojęć anglojęzycznych, co może pomóc osobom znającym angielski w rozumieniu takich filmów w języku niemieckim. Dzięki temu wcześnie jest możliwe opracowanie wymagających i istotnych dla danej grupy wiekowej treści, co również korzystnie wpływa na motywację do nauki.

Nauka kolejnego języka obcego, również trzeciego, oczywiście niewiele różni się od nauki pierwszego języka obcego. W dalszym ciągu obowiązują te same wymogi i cele, jak w przypadku każdej innej formy nauki języka obcego. Ważnymi zasobami są jednak wiedza i doświadczenia nabyte w trakcie uczenia się innych języków. Przy czym w centrum uwagi znajdują się na początku słuchanie i czytanie, bez zaniedbywania innych umiejętności.

Gdy podczas lekcji języka niemieckiego wykorzystuje się znajomość języka angielskiego i doświadczenia z jego nauki, nie ogranicza się to do pojedynczych słów i składni, lecz może obejmować również świadomość językową i świadomość uczenia się języka. Świadomość językowa obejmuje wiedzę o strukturze języków oraz umiejętność refleksji nad językami, mówienia o nich, ich analizowania oraz kreatywnej modyfikacji.

Świadomość uczenia się języka odnosi się do doświadczeń w procesach nauki języka, co np. oznacza, że młodzież i dzieci uczyły się już języka obcego, mają strategie uczenia się i już wiedzą, jaki sposób nauki jest skuteczny i sprawia im przyjemność (por. Neuner 2003, 22).

Zwłaszcza w odniesieniu do strategii uczenia się możliwe jest wykorzystanie istniejących strategii i technik w nauczaniu innego języka obcego, ale również wprowadzenie specyficznych strategii, które mogą ułatwić naukę, np. porównywanie tych obcych (por. Ballweg et al. 2013). Szczególnie pomocne byłoby nakłonienie nauczycieli języków do wspólnej pracy i skoordynowania lekcji języka polskiego, angielskiego i niemieckiego oraz połączenia tych języków w klasie w taki sposób, w jaki są połączone w umysłach uczniów.