Nagroda Niemieckich Księgarzy 2023
Powieść edukacyjna z bohaterem – graczem komputerowym

Przyznanie nagrody literackiej Deutscher Buchpreis Tonio Schachingerowi jest bardzo dobrą decyzją. Jego powieść Echtzeitalter to książka dojrzała pod względem narracyjnym, zabawna i napisana z polotem. Komentarz.

 

Adam Soboczynski

Nagrodę literacką Deutscher Buchpreis zdobyła powieść Tonio Schachingera Echtzeitalter (Czasy rzeczywiste). Pogratulować należy nie tylko młodemu, zaledwie 31-letniemu autorowi, ale także jurorom. Co prawda uhonorowany utwór raczej za nic ma ducha czasu, jest za to dojrzały pod względem narracyjnym, zabawny i szalenie dowcipny. Schachingerowi nie brakuje konceptu w dawnym podwójnym znaczeniu, który obejmuje dar wnikliwej obserwacji, polot oraz przemyślne paradoksy.

Nastoletni bohater tej niemal 400-stronicowej powieści o dojrzewaniu ma na imię Till. Chłopak uczęszcza do austriackiego Marianum, elitarnego liceum, w którym wciąż jeszcze pracują nauczyciele – budzące podziw, trochę niedzisiejsze potwory. Literaturę niemiecką wykłada Dolinar, który z sadystyczną przyjemnością, radośnie szerząc postrach i zadając żałosne karniaki, „zachęca” podopiecznych do lektury klasyków. Jego pedagogiczne credo brzmi: „Nic z dwudziestego wieku, żadnych przekładów i nic, co nie byłoby dostępne w serii Lektury Szkolne”.

Autorytaryzm w krzywym zwierciadle

Odwieczny konflikt między bracią uczniowską, którą interesuje chaos pierwszych miłości, a poza tym głównie gry komputerowe, oraz reakcyjnym ciałem pedagogicznym na pierwszy rzut okaz sprawa wrażenie nieco zgranego, pełni jednak pewną funkcję: właśnie w ukazanym w krzywym zwierciadle autorytaryzmie Schachinger fetuje swych literackich poprzedników z nurtu powieści edukacyjnej. Nic nie może być bardziej obce komputerowemu graczowi Tillowi, który woli Age of Empires od Der Nachsommer Adalberta Stiftera, powieści edukacyjnej per se. Lecz Schachinger doskonale wie, że jego niestroniące od literackich odniesień dzieło wpisuje się w tradycję literatury mieszczańskiej.

Dla dorastającego nastolatka granie w gry komputerowe stanowi formę eskapizmu, który niegdyś zapewniała literatura, jednakże w samej istocie Echtzeitalter opowiada o starym dobrym budowaniu świata uczuć: o próbach życiowych, takich jak konfrontacja ze śmiercią ojca, o pierwszej miłości, pięknej i strasznej zarazem, którą trzeba skierować na właściwe tory, o relacji z matką, naznaczonej już to smutnymi, już to zabawnymi nieporozumieniami. Chłopak wkracza w świat dorosłych, na który wciąż jeszcze spogląda ze zdumieniem, ale wynosi naukę: „Każdy musi kiedyś wyjechać na wakacje, każdy kot dostaje infekcji oka i najwyraźniej wszyscy ludzie idą kiedyś do łóżka z kolegą lub koleżanką z pracy”. To, że powieść kończy się optymistycznym akcentem, zaskakuje bodaj najbardziej; pozytywne zakończenie trochę się kłóci z oczekiwaniami wobec współczesnej literatury, często stawiającej na drastyczność i realizm, za to w pełni odpowiada gatunkowi, który Schachinger ożywia.

Wiosną spotkałem się z pisarzem w Wiedniu, aby stworzyć jego portret do dodatku literackiego czasopisma „Die Zeit”. Rozmawialiśmy o humorze, który w świecie niemieckojęzycznym najlepiej ma się w Austrii, i rozbawiony Schachinger przyznał: „W Austrii żyją oczywiście szalenie zabawni ludzie, tyle że wszystkim brakuje kompetencji”. Jeśli to prawda, Tonio Schachinger stanowi chlubny wyjątek.