Nowe rolnictwo
Utopia: agroleśnictwo?

Erozje, powodzie, susze: coraz gwałtowniejsze zjawiska pogodowe utrudniają funkcjonowanie rolnictwa konwencjonalnego. Jak produkować żywność w sposób bardziej przyjazny dla środowiska? W Holandii właśnie testuje się jedno z możliwych rozwiązań.

Annabella Stieren

W lipcowe parne popołudnie Christine Ornetsmüller siedzi na polu i wyrywa chwasty. Wokół niej rosną wysokie byliny i ziemniaki, gdzieniegdzie przez zieloną gęstwinę przebłyskują czerwone maki. To, co wydaje się idylliczną sceną na farmie, w rzeczywistości rozgrywa się w centrum małego holenderskiego miasteczka Almere. Christine jest jedną z osiemnaściorga wolontariuszy, którzy tego dnia pomagają w tworzeniu „Agroforestry Experience” Fundacji Weerwoud – projektu powstającego w ramach Międzynarodowej Wystawy Ogrodniczej Floriade w kwietniu 2022 roku.

„Zdałam sobie sprawę, że w mieście bardzo trudno przeciwdziała się zmianom klimatu”, mówi pochodząca z Austrii Christine. Obecnie mieszka w oddalonym o trzydzieści kilometrów Amsterdamie i od dwóch lat przyjeżdża do Almere w każdy piątek, aby wspierać zespół Fundacji Weerwoud.

Christine mieszka w Amsterdamie i od dwóch lat w piątki przyjeżdża do Utopii, aby pomóc w uprawie. | Foto: © Springroll Media

specyfika agroleśnictwa

Wiosną 2019 roku architekt i ekspert w dziedzinie agroleśnictwa Xaver San Giorgi wraz z członkami swojej Fundacji Weerwoud rozpoczął prace nad stworzeniem wyspy w centrum Almere. Zamierzają pokazać, w jaki sposób przedsiębiorcy i rolnicy przyszłości mogą przyczynić się do odbudowy ekosystemów poprzez agroleśnictwo. Dlatego wyspa nazywa się Utopia.  

„Utopia to miejsce, w którym prezentuję sposoby na odbudowę ekosystemów i jednocześnie uprawę żywności zaspokajającą codzienne potrzeby”, wyjaśnia Xaver.

Czym zatem jest agroleśnictwo i dlaczego ekosystemy w Holandii wymagają odbudowy?

Ta droga prowadzi na Utopię, wyspę w holenderskim mieście Almere. | © Springroll Media Po drugiej wojnie światowej, kiedy wspomnienia o klęsce głodu z lat 1944/45 wciąż były świeże, na całym świecie dokonała się tzw. zielona rewolucja, czyli bezprecedensowa transformacja rolnictwa. Z biegiem lat dzięki rekultywacji gruntów, mechanizacji i innowacjom technologicznym powstał sektor rolniczy, który żywi miliony ludzi na całym świecie.

„Jednak sposób, w jaki dziś uprawiamy ziemię, zakłóca naturalne procesy zachodzące w ekosystemach. Na przykład zmniejszenie ilości drzew prowadzi do dużych erozji podczas silnych opadów deszczu”, wyjaśnia Xaver.

W systemie agroleśniczym natomiast drzewa stanowią integralną część rolnictwa. Pomiędzy rzędami drzew uprawia się ziemniaki, cebulę lub trawy dla zwierząt hodowlanych. Same drzewa nie tylko rodzą owoce, ale także zapewniają cień i ochronę rosnącym pod nimi warzywom, zwłaszcza w czasie ekstremalnych warunków pogodowych, takich jak susze.

Xaver San Giorgi sam ciężko pracuje, ale nie dałoby rady bez zaangażowania wolontariuszy. | © Springroll Media We współpracy z przemysłem i środowiskiem akademickim, Xaver i jego zespół chcą teraz pomóc rolnikom w tworzeniu systemów agroleśniczych, przywracając w ten sposób bioróżnorodność, poprawiając jakość gleby i stwarzając piękniejszy krajobraz dla ludzi i zwierząt.

Do tej pory założyli osiem pasów ziemi uprawnej otoczonych różnymi gatunkami drzew i krzewów. Pierwsze sukcesy widać już na przykład w uprawie ziemniaków. Mimo mokrego lata nie padły one ofiarą groźnego patogenu Phytophthora, który powoduje gnicie łęcin i bulw. Zdaniem Xavera to znak, że bioróżnorodność powstająca w wyniku połączenia różnych systemów ekologicznych może być odporniejsza na szkodniki.

Nawet coraz częstsze ulewy, które spędzają sen z powiek wielu holenderskim rolnikom, nie wydają się mieć większego wpływu na system agroleśniczy na wyspie. „Mamy wiele roślin wieloletnich i szpalery drzew, które tworzą rodzaj strefy buforowej dla wody, zapobiegając erozjom”, mówi Xaver.

Mimo mokrego lata ziemniaki z tegorocznych zbiorów są zdrowe – Xaver przypisuje to bioróżnorodności, która umożliwia agroleśnictwo. | © Springroll Media Xaver i jego zespół traktują Utopię jako swoiste laboratorium, w którym mogą eksperymentować z uprawą pól pod gołym niebem i w rzeczywistych warunkach pogodowych. Prowadzą też dokumentację i mają nadzieję, że dzięki swoim sukcesom zdołają w przyszłości przekonać właścicieli większych gospodarstw o zaletach agroleśnictwa.

możliwości rozwoju?

Chociaż agroleśnictwo zapewnia wiele korzyści i zgodnie z badaniami może nawet generować większą produkcję na jednostkę powierzchni niż monokultury, Fundacja Weerwoud wraz z kilkoma innymi organizacjami w Holandii wciąż są pionierami w tej dziedzinie.

Holenderskie Ministerstwo Rolnictwa, Środowiska Naturalnego i Jakości Żywności stawia sobie jednak ambitne cele.

Zgodnie z założeniami krajowego planu „Agroforestry Masterplan”, do 2030 roku w Holandii ma powstać co najmniej 25 000 hektarów agroleśnictwa. Ale do tego czasu jeszcze długa droga, ponieważ rolnikom trudno jest diametralnie zmienić system pracy. Dlatego Xaver i jego zespół organizują warsztaty dla osób zainteresowanych agroleśnictwem. Rolnicy są wprawdzie często zachwyceni różnorodnością ekologiczną, która panuje na wyspie, choć równocześnie mają wiele pytań, zwłaszcza o aspekty praktyczne i finansowe.

„Mamy tu do czynienia z kwestią pokoleniową. Sadząc drzewa, nie można osiągnąć (finansowego) sukcesu tak szybko, jak w przypadku upraw jednorocznych”, wyjaśnia Xaver. Rządowy plan uważa za ambitny, zwłaszcza że przed rolnikami stoi jeszcze wiele przeszkód biurokratycznych.

– W Holandii jesteśmy przyzwyczajeni do bardzo wysokiej wydajności ekonomicznej naszego rolnictwa. Trudno jest za tym nadążyć – kontynuuje Xaver. – Inne kraje o niższej wydajności w rolnictwie z pewnością szybciej upatrują sukcesu. Tkwi tam ogromny potencjał – dodaje. 

kwestia kulturowa

Czy musimy zatem chwilowo zrezygnować z sukcesu gospodarczego, aby odbudować nasze ekosystemy?

Zdaniem Xavera to przede wszystkim kwestia kulturowa: „Z technicznego punktu widzenia mamy już wszystko, czego potrzebujemy do odtworzenia ekosystemów. Ale musimy też przywrócić relacje między ludźmi a przyrodą”.

Xaver San Giorgi uważa, że sukces agroleśnictwa jest kwestią pokoleniową. | © Springroll Media Wielu wolontariuszy również z tego powodu w każdy piątek pracuje na polach Fundacji Weerwoud. Podoba im się praca fizyczna, pragmatyczne podejście, zdobywanie wiedzy o rodzimych roślinach, a przede wszystkim poczucie wspólnoty.

Kiedy pod koniec długiego dnia pracy Xaver rozgląda się wokół i widzi wolontariuszy do późnych godzin wyrywających chwasty wśród krzewów, wie, dlaczego wciąż nie opuszcza go optymizm: „Większość ludzi myśli, że możemy zaspokoić nasze potrzeby, zabierając coś naturze, ale jeśli zaczniemy postrzegać siebie jako część natury, automatycznie staniemy się dla niej źródłem regeneracji”.