Najciekawsze polskie komiksy wydane za granicą po 2000 roku

Na Zachodzie nie istniała i nadal nie istnieje moda na polskie komiksy, ukazuje się tam zaledwie kilka tłumaczeń rocznie. Jednak w ostatnich latach Internet zmniejszył dystans między twórcami a wydawcami. Autorzy coraz częściej sami zgłaszają się do francuskich czy brytyjskich wydawnictw, z kolei zachodni agenci szukają młodych talentów w Europie Wschodniej.

Na tym tle ciekawa jest działalność polskiego wydawnictwa Centrala, które właśnie otworzyło swój oddział w Wielkiej Brytanii. Tam zamierza publikować autorów znad Wisły. Poniższe tytuły to subiektywny wybór tłumaczeń polskich komiksów – ułożyłem go kierując się przede wszystkim poziomem artystycznym albumów, ale także poruszaną w nich tematyką, która może być ciekawa dla zagranicznego czytelnika.

Achtung Zelig!

Album Krzysztofa Gawronkiewicza i Krystiana Rosińskiego (podpisującego się na okładce Rosenberg) to najlepszy polski komiks traktujący o traumie Holocaustu. Najlepszy spośród nielicznych, bo w przeciwieństwie do polskiej literatury czy sztuk wizualnych, artyści komiksowi nad Wisłą o Zagładzie praktycznie milczą. Achtung Zelig nie dość, że jest wyjątkiem od tej reguły, to zarazem opowiada o historii w nieoczywisty, metaforyczny sposób. Głównymi bohaterami są dwie groteskowe postaci, ojciec i syn. Ojciec przypomina bohatera filmu Obcy, syn – wielką żabę. Obaj uciekają w niewiadomym kierunku, przez ponure, zamglone lasy Polski rysowanej w hiperrealistyczny sposób przez Gawronkiewicza. Na swojej drodze spotykają odział Wehrmachtu na czele z wróżbitą-tropicielem Emiliem, który ma ważny rozkaz do wykonania: wywieźć wszystkie polskie zwierzęta i na ich miejsce przywieźć zwierzęta z Rzeszy. Gawronkiewicz i Rosiński zderzają surrealistyczną opowieść z niezwykle precyzyjnym (szczególnie w sposobie ukazywania przyrody) rysunkiem i przedstawiają zagładę za pomocą groteskowej metafory. Nie odbiera to jednak powagi przedstawianej problematyce. Album znalazł się w prestiżowym zestawieniu 1001 Comics You Must Read Before You Die jako jeden z dwóch polskich komiksów.

Przygody na bezludnej wyspie

Maciej Sieńczyk to autor wyjątkowy pod każdym względem. Jako jedyny twórca komiksowy w Polsce reprezentowany jest przez galerię sztuki – a dokładnie przez warszawski Raster (to tam rozpoczynał karierę Wilhelm Sasnal). Swoimi komiksami debiutował na łamach opiniotwórczego, literackiego magazynu „Lampa“, tworzył ilustracje prasowe, okładki płyt i książek (m.in. Doroty Masłowskiej), z roku na rok miał coraz więcej wystaw. I w związku z tym, że jedną nogą stoi w świecie art worldu, a drugą w światku literackim, wielu miłośników Sieńczyka w ogóle nie uznaje jego prac za komiksy. Nawet gdy za Przygody na bezludnej wyspie otrzymał nominację do prestiżowej nagrody literackiej NIKE (znów jako jedyny polski komiksiarz) słowa „komiks“ unikano jak ognia. Jedną z przyczyn jest zapewne to, że choć Maciej Sieńczyk tworzy rasowe komiksy, to pojawiające się w nich konteksty czy punkty odniesienia nie są osadzone w historii gatunku zarówno na poziomie wizualnym, jak i fabularnym. Przygody na bezludnej wyspie to szkatułkowa opowieść, której głównym i podstawowym celem jest snucie historii – świadomie tandetnej i surrealistycznej, odwołujące się do tradycji przedwojennej literatury groszowej i sensacyjnej. Znajdziemy tu np. nowelkę o dwóch małpkach stworzonych z wody, czy o Chlebieju – potworze powstałym z porzuconych na ziemi kromek. Sieńczyk to wielki miłośnik sztuki ludowej i naiwnej, malarzy-prymitywistów, kolekcjoner skarbów znalezionych na śmietniku, a także wszelkich druków propagandowych z PRLu. Wszystkie te graficzne inspiracje, powszechnie pogardzane języki wizualne, u Sieńczyka tworzą mieszankę wybuchową, a niemieckiemu czytelnikowi kojarzyć mogą się niekiedy (zupełnie słusznie) z malarstwem Neo Raucha. Sieńczyk kilkukrotnie podkreślał w wywiadach, że chce u czytelnika wywołać uczucie zażenowania. I doskonale mu się to udaje.

Bartnik Ignat i skarb puszczy

Tomasz Samolijk mieszka w Hajnówce nieopodal Puszczy Białowieskiej – ostatniego fragmentu lasu pierwotnego na terenie Europy. Jego całe życie zawodowe związane jest z Puszczą, życie bardzo intensywne, bo niejako podwójne. Jest naukowcem, adiunktem w Polskiej Akademii Nauk specjalizującym w historii Puszczy Białowieskiej, a po godzinach twórcą komiksów i książek dla dzieci poświęconych przyrodzie. To bez wątpienia jeden z najciekawszych autorów ostatnich lat, w dodatku niezwykle pracowity, bo od swojego debiutu w 2008 roku ma na swoim koncie aż 11 w pełni autorskich publikacji. Samojlik w swoich komiksach potrafi przekazać naukowe, biologiczne fakty, wplatając je w atrakcyjne opowieści, w których niczym scenarzysta Pixara żongluje nawiązaniami do współczesności i popkultury. W Polsce słynie przede wszystkim z książeczek o Żubrach, a także z trylogii (w tym roku ukaże się trzecia część) o Ryjówce Przeznaczenia – przygodowej serii o małych, leśnych ssakach zrealizowanej w konwencji fantasy. Do tej pory zagranicą ukazał się najnowszy album Samojlika Bartnik Ignat i Skarb Puszczy opowiadający o ludziach uprawiających tradycyjne, nie istniejące już dziś zawody, takie jak tytułowy bartnik czy wypalający węgiel drzewny budnicy. To historia o życiu człowieka w symbiozie z naturą, szacunku do przyrody, rzecz narysowana w przygaszonej, jesiennej palecie barw, oddającej piękno i magię lasu. Bartnik Ignat i Skarb Puszczy to doskonały przykład tego, że komiksy edukacyjne nie muszą być nudne, a małego czytelnika można potraktować poważnie.

Przebiegłe dochodzenie Ottona i Watsona: Esencja

Komiks opublikowany w Polsce w 2005 to owoc międzynarodowego konkursu zorganizowanego w 2003 roku przez francuskiego potentata komiksowego – wydawnictwo Glenat oraz telewizję Arte. Zwycięstwo Polaków w konkursie było wówczas sporym wydarzeniem. Autorzy Esencji to Krzysztof Gawronkiewicz – rysownik znany frankofońskim miłośnikom komiksu Achtung Zelig! oraz Grzegorz Janusz – zdecydowanie najbardziej utytułowany polski scenarzysta , który słynie z zawodowego wygrywania wszelkich możliwych konkursów komiksowych w Polsce (nie ma w tym ani krzty przesady). Esencja to oparty na chandlerowskim wzorcu kryminał o poszukiwaniu sensu życia i fascynacji niezwykłym wynalazkiem, który pozwala przeistaczać dzieła literackie w płyny. Gatunkowa opowieść stanowi tu doskonały pretekst do ironicznych, zabawnych, ale także poważnych rozważań na temat kultury i literatury. Jeszcze lepiej widoczne jest to w drugiej części komiksu pt. Romantyzm, gdzie dochodzi do wskrzeszenia polskich wieszczów narodowych. Jednym z głównym bohaterów komiksu Janusza i Gawronkiewicza jest także Warszawa. Dlatego dla zagranicznego czytelnika Esencja będzie zatem także klimatycznym przewodnikiem po polskiej stolicy.

Ogród

Nie ma powrotu do rajskiego ogrodu, gdy popełniasz grzech – mówi dosłownie i w przenośni Agata Bara w swoim komiksie: skromnym, pełnym przemyślanych, milczących kadrów. Komiksie, w którym doskonale pokazuje, jak wielka historia na zawsze odciska swoje piętno na życiu przeciętnej, śląskiej rodziny. To nie jest kolejny album historyczny, tylko opowieść o niewypowiedzianej tajemnicy zamiecionej pod dywan na pokolenia. Tajemnicy i grzechu nie dających spokoju głównemu bohaterowi – starszemu mężczyźnie, który w czasie II wojny podpisał Volkslistę i przyłożył rękę do zbrodni. Dziś nie może sobie tego wybaczyć. Ogród można by sprowadzić do opowieści o relacjach polsko-niemieckich, II wojnie, totalitaryzmie w skali mikro. Ale byłoby to nadmierne uproszczenie, bo rzecz jest bardziej uniwersalna i dotyka także takich spraw jak poczucie winy, a także indywidualna pamięć. Bara – w przeciwieństwie do wielu komiksów biograficznych i historycznych, nie moralizuje, nie ocenia swoich bohaterów, nie przedstawia nam także wszystkich motywacji postaci – działa wybiórczo, jakby celowo chciała nam powiedzieć „przecież tak właśnie funkcjonuje nasza pamięć“. Wszystko to staje się wartością tego skromnego i trochę niedocenionego w Polsce komiksu.

Komiksy Marzeny Sowy

Marzena Sowa to najbardziej znana polska scenarzystka komiksowa w Europie, a prywatnie partnerka życiowa rysownika Sylvaina Savoia. To właśnie on namówił ją, by spisała swoje wspomnienia z dzieciństwa spędzonego w komunistycznej w Polsce.
Marzi duetu Sowa & Savoia okazał się hitem. Francuzi zaintersowani stanem wojennym, Solidarnością czy postacią Wałęsy mogli po raz pierwszy spojrzeć na upadek komunizmu w Polsce z punktu widzenia dziecka z prowincjonalnej Stalowej Woli, a nie polityków z Warszawy czy Gdańska. Sowa i Savoia nie krytykują jednoznacznie komunizmu: z jednej strony ukazują trudy życia codziennego, szarą architekturę blokowisk, kulturę materialną doby PRL, a z drugiej pokazują bliskie, serdeczne relacje między ludźmi: zarówno wśród rodzin, jak i dzieci spędzjących czas na podwórku.

Powstanie: Za dzień, za dwa

Z kolei najnowszy komiks Sowy Powstanie stworzony we współpracy z Krzysztofem Gawronkiewiczem, ukazuje polską stolicę na kilka tygodni przed Powstaniem Warszawskim i obróceniem miasta przez Niemców w kompletną ruinę. I znów: Sowa przyjmuje perspektywę cywilów, a nie partyzantów, a Gawronkiewicz buduje mroczny klimat stolicy oczekującej na zagładę. Powstanie to jak dotąd najlepszy komiks ukazujący wydarzenia z 1944 roku. Ogłaszane przez kilka ostatnich lat konkursy na komiks organizowane przez Muzeum Powstania Warszawskiego przynosiły jedynie krótkie formy, nie wykraczające poza artystyczną poprawność.

Fugazi Music Club

Ostatni komiks na liście wymieniony jest trochą na kredyt, bowiem Fugazi Music Club Marcina Podolca i Waldemara Czapskiego na razie dostępny jest tylko nad Wisłą, ale prawa do edycji obcojęzycznych już zostały sprzedane renomowanym wydawnictwom. Marcin Podolec, student animacji na łódzkiej filmówce (rocznik 1991), to najbardziej płodny przedstawiciel młodego pokolenia polskich twórców komiksowych, pozbawiony obciążenia tradycją komiksu PRL-owskiego. Podolec potrafi świetnie modyfikować swój styl w zależności od scenariusza, a język wizualny w Fugazi Music Club może kojarzyć się czytelnikowi z Bastienem Vivesem czy Cyrilem Pedrosą. To rzecz będąca połączeniem fikcji i dokumentu, powstała na podstawie wspomnień Waldemara Czapskiego – jednego z założycieli tytułowego klubu nazywanego polskim CBGB – pierwszej prywatnej imprezowni muzycznej na terenie Warszawy po upadku komunizmu, przez którą przewinęły się czołowe kapele miejscowej sceny niezależnej. Fugazi Music Club doskonale ukazuje przeskok z komunizmu do kapitalizmu, początki rynku muzycznego, a także niesamowitą energię artystycznej społeczności, gdzie nie liczyły się pieniądze, tylko młodzieńcza pasja i chęć zmieniana rzeczywistości. To szalona opowieść o zachłyśnięciu się wolnością po 1989 roku, narysowana w lekko oniryczny sposób, bo ukazane w niej wydarzenia i przygody bohaterów widziane z dzisiejszej perspektywy, wydają się nierzeczywiste.