Literatura na lekcji języka niemieckiego
Cierpienia młodego Wertera – jak omawiać klasyków

Powieść „Cierpienia młodego Wertera” J.W. Goethego to klasyk światowej literatury. Niestety ta lektura obowiązkowa często przysparza cierpień także uczniom i studentom, którzy ją czytają.

Christine Magerski i Gerald Hühner

W Chorwacji, podobnie jak w wielu innych krajach, powieść Cierpienia młodego Wertera w tłumaczeniu jest omawiana w szkole i należy do kanonu literatury w tym kraju. W oryginale książka ta stanowi lekturę obowiązkową dla studentów germanistyki i kolegium kształcącego nauczycieli języka niemieckiego. To dość wysoko postawiona poprzeczka – w przypadku tej powieści bariera językowa i kulturowa jest znaczna.

Tymczasem tekst ten ma duży potencjał – można wykorzystać go w nauczaniu interdyscyplinarnym i użyć jako punktu wyjścia do omawiania aktualnych tematów. Poniżej przedstawiamy pomysły, zagadnienia i inspiracje, które mogą pomóc w wykorzystaniu tego potencjału na zajęciach.

Świat Wertera jako motywacja

Aby przed lekturą książki wejść w świat Wertera, niejako na rozgrzewkę, można obejrzeć na przykład filmik z serii „Sommers Weltliteratur to go”, w której teksty należące do kanonu światowej literatury odgrywane są za pomocą figurek Playmobil. Także „Werther to go!” w żartobliwy i przystępny sposób omawia oryginał, na którym bazuje.
 
Okres burzy i naporu wraz z całym kontekstem politycznym i kulturowym przedstawiony jest także w serii filmików „Musstewissen Deutsch“, w której został nazwany „okresem dojrzewania dla literatury niemieckiej“. W oparciu o tę wiedzę można przeprowadzić przeróżne ćwiczenia według metody zintegrowanego nauczania języka i przedmiotu (CLIL), także w formie dwujęzycznego nauczania zespołowego. Zagadnienia takie jak balony na ogrzane powietrze, telegraf optyczny, eksperymenty z ogniwami galwanicznymi, litografie i maszyny parowe omawiane są pod kątem praktycznym – „highlighty” z okresu, w którym żył Werter są więc przedstawiane obrazowo i w sposób łatwy do zapamiętania.
 

Główna bariera dla uczniów i studentów to przede wszystkim język, jakim napisana jest ta książka. Aby ułatwić im zrozumienie i uprościć przekaz, można wykorzystać wizualizacje, chociażby w kontekście kontaktu Wertera z naturą jako odzwierciedlenia jego nastroju (wiosna – jesień). Młodzież można przygotować do lektury za pomocą odpowiednich zdjęć, filmików i kolaży (zwłaszcza takich, które odnoszących się do konkretnego regionu), także zrobionych samodzielnie czy wręcz powstałych specjalnie w tym celu.

Wybór ilustracji nie może być przypadkowy – w końcu mają one służyć jako pomoc w poszerzaniu i utrwalaniu słownictwa oraz w ćwiczeniu debatowania i argumentowania.

Uczniom lub studentom można także zaproponować muzyczną interpretację odczuć i nastrojów Wertera, najlepiej we współpracy z nauczycielami innych przedmiotów. Filmiki na YouTubie stanowią w tym zakresie niewyczerpane źródło inspiracji.

Czytanie na głos oraz interpretowanie tekstu także mogą pomóc w analizie stylu i funkcji języka, jakim mówił Werter.

Werter i aktualne tematy

Wybrane listy (fragmenty) mogą posłużyć za inspirację do różnych ćwiczeń przygotowujących do lektury i ułatwiających jej zrozumienie. Poniżej wymienię niektóre z nich:

• Temat „Autentyczność”: Już w samej przedmowie kwestia ogromnego znaczenia, jakie ma informacja jest połączona z zagadnieniem autentyczności tekstu, czy też fikcyjności jego autentyczności. Czy fikcja służy tutaj do przyciągnięcia uwagi czytelnika (Werter i Osjan są postaciami fikcyjnymi)? Co oznacza pojęcie „autentyczność”? Dlaczego dane treści są interesujące przede wszystkim ze względu na ich autentyczność? W kontekście aktualnych wydarzeń należy zadać sobie także pytanie o to, dlaczego powstają „fake newsy” i jakie jest ich oddziaływanie.
• Temat „Podróże”: W dzisiejszych czasach podróżowanie jest popularne – wiele osób mówi dziś, „Spadam stąd!” Dlaczego Werter podróżował? Skąd u niego pragnienie podróży do obcych krajów, a później tęsknota za domem, za tym, co bliskie i znajome?
• Temat „Cierpienie w społeczeństwie lub z powodu ograniczeń społecznych”: Werter stwierdził, że ma dość otaczającej go rzeczywistości i pragnął wyjechać. Po prostu czuł się wykluczony. Czy dziś także można znaleźć się w niewłaściwych kręgach lub zostać wykluczonym z gron, do którego chcemy należeć? Jak funkcjonuje społeczne wykluczenie i inkluzywność dzisiaj? „Śmiertelna choroba”, na którą cierpi Werter, jest na swój sposób aktualna także dziś. W czasach coraz szybszego rozprzestrzeniania się informacji w mediach społecznościowych, na blogach czy forach musimy zadać sobie pytanie – Jak zareagować, gdy widzimy wpis „Chcę strzelić sobie w głowę” opublikowany przez nastolatka? Przykłady z życia codziennego i popkultury są wszystkim dobrze znane – chociażby „klub 27”. Jak śpiewała Amy Winehouse, „They tried to make me go to rehab but I said «No, no, no!»” Wśród młodzieży popularna jest także powieść, a zwłaszcza powstały na jej bazie serial Trzynaście powodów (13 Reasons Why). I tekst, i serial zdobyły wiele pochwał, ale były także krytykowane. Panuje powszechna zgoda co do faktu, że powinno się bardzo ostrożnie podchodzić do tematów takich jak mobbing, przemoc, molestowanie seksualne, gwałt, a w końcu samobójstwo (tzw. efekt Wertera), ale nie można ich tabuizować. Bo czy można unikać tego tematu, podczas gdy jest on wszechobecny, a w przypadku Cierpień młodego Wertera – wręcz omawiany w szkole jako lektura obowiązkowa?

 
Do tego tekstu można oczywiście dopisać też kreatywne zakończenie z dzisiejszej perspektywy. Czy Werter i Lotta poznaliby się w czasach aplikacji randkowej Tinder, w której użytkownicy dostają powiadomienie „It’s a match!” (Pasujecie do siebie!)? Jak dalej potoczyłyby się ich losy? Lektura tego klasyka z pewnością ma potencjał motywacyjny, a może nawet można się z Werterem zaprzyjaźnić.