Fake news to rodzaj informacji medialnej, w której prawda miesza się z fałszem i dzięki Internetowi błyskawicznie rozchodzi po całym świecie – podważając zaufanie do demokracji, szkodząc firmom czy osobom prywatnym. Rozumiejąc mechanizmy rządzące fake news, możemy im przeciwdziałać. Goethe-Institut wraz z Polityką Insight i Fundacją Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego przygotował więc dossier pokazujące fake news w kontekście współczesnych mediów i nowych technologii – od różnic między plotką a fake news, przez fenomen reklamy natywnej, po manipulacje obrazami. Oraz praktyczne wskazówki jak czytać, żeby nie dać się oszukać.
Fake news to nie tylko szczególny rodzaj informacji medialnej, w której prawda miesza się z fałszem
Fake news to nie tylko szczególny rodzaj informacji medialnej, w której prawda miesza się z fałszem. To również wieloaspektowe zjawisko społeczne, które staje się coraz bardziej powszechne. I jak każde zjawisko jest wypadkową wielu złożonych przyczyn. Nie da się jedną konkretną decyzją sprawić, że dezinformacja zniknie. Ale zrozumienie mechanizmów medialnej manipulacji pozwala skuteczniej chronić się przed jej pułapkami oraz przeciwdziałać narastaniu problemu. W pewnym sensie jako społeczeństwo potrzebujemy nauczyć się czytać i oglądać na nowo.
Z tego powodu pokazujemy fake news w kontekście współczesnego krajobrazu mediów i nowych technologii: poprzez pryzmat zróżnicowanych zagadnień społecznych, które wiążą się ze sobą na różnych, czasem zaskakujących poziomach. Mówimy o tym, czym fake news są i jak nie popaść w paranoję – kilka prostych metod wystarczy, aby sprawdzić wiarygodność informacji. Pokazujemy, jak rozpoznać reklamę wśród rzetelnych artykułów prasowych, jak dziennikarze kuszą czytelników i w jaki sposób nasz własny mózg potrafi nas oszukać; zastanawiamy się nad rolą ekspertów w społeczeństwie i patrzymy w przyszłość, by przewidzieć, z czym będziemy się mierzyć w następnych latach.
Każdy z materiałów zebranych w tej publikacji udostępniamy do dalszego użytku na licencji Creative Commons. Zachęcamy do korzystania z nich: udostępniania w mediach społecznościowych, pokazywania w swojej bańce informacyjnej, cytowania w artykułach, używania na zajęciach z uczniami czy studentami. Nie uda się zapobiec powstawaniu fake news – plotki, pomówienia czy propaganda polityczna towarzyszą społeczeństwom od bardzo dawna – ale możemy ograniczać ich szkodliwość.
Fake news – stare zjawisko w nowej odsłonie
Fake news – stare zjawisko w nowej odsłonie. Rozmyślne manipulowanie informacjami w mediach nie jest niczym nowym; kiedyś takie zabiegi nazywano po prostu propagandą. Dziś, w erze nowych technologii i nowych autokratów, fake news postrzegane są w pierwszej kolejności jako narzędzie opozycyjnych obozów politycznych. Donald Trump posądza liberalne media o kłamstwa, ponieważ weryfikują jego „fakty alternatywne“. Obóz Władimira Putina opracowuje kampanie dezinformacyjne, które mają wprowadzać w błąd i przez to dzielić liberalne demokracje na Zachodzie. Fake news już od dawna są obecne także i w rodzimych, wewnętrznych sporach. Nawet były prezes Federalnego Urzędu Ochrony Konstytucji w Niemczech nie widział większej różnicy między rosyjską dezinformacją a niemiecką manipulacją medialną. Tradycyjne media, szczególnie prasa, są narażone na rosnącą presję ze strony mediów społecznościowych, a przymus ekonomiczny działa na szkodę dziennikarstwa wysokiej jakości. Kryzys informacyjny zaostrza się przez rosnącą nieufność wobec ekspertów i samych dziennikarzy. A łatwość udostępniania informacji na platformach społecznościowych dodatkowo utrudnia kontrolę nad rzetelnością rozpowszechnianych treści. Wydaje się, że dzisiejsi świadomi obywatele w ocenie wiadomości muszą polegać głównie na własnych osądach i wyczuciu.
W jaki sposób krytyczny konsument mediów może przeciwstawić się fake news? Jak wzmóc czujność i oprzeć się medialnym manipulacjom? Goethe-Institut zainicjował projekt, w ramach którego piszemy o różnych aspektach tematu i proponujemy rozwiązania ułatwiające świadome korzystanie z mediów. Projekt realizowany jest jednocześnie w Polsce, Czechach i na Węgrzech. Polscy partnerzy to Polityka Insight oraz Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego.
