Język komunikacji i gramatyka na lekcji języka obcego

Jakie są deficyty w nauczaniu języka niemieckiego? Czy przemyślane wykorzystywanie języka niemieckiego i gramatyki do codziennej komunikacji z uczniami może zoptymalizować efekty nauczania?

W ostatnich latach badania z zakresu dydaktyki języków obcych skupiają się coraz częściej wokół osoby nauczyciela, jego kompetencji i gotowości do dalszego rozwoju intelektualnego i zawodowego. Pojawiają się zarzuty, „iż osoby nauczające nie potrafią w praktyce efektywnie wykorzystać dostępnej im wiedzy teoretycznej na temat najnowszych tendencji w glottodydaktyce, ponieważ w przeszłości miały do czynienia wyłącznie z tradycyjnym modelem przyswajania języka i już jako przedstawiciele kadry pedagogicznej dokładnie w ten sam sposób przekazują wiedzę swoim uczniom.” (Chojnacka-Gärtner 2009:67). Czy opinie te są uzasadnione?

Wyniki badań

Studenci filologii obcych hospitujący lekcje podczas praktyk pedagogicznych wyrażają opinię, że na lekcjach języków obcych używa się dość często języka polskiego. Potwierdzają to ankiety, przeprowadzone wśród samych nauczycieli języka niemieckiego. Ankietowani przyznają, że używają języka ojczystego w zależności od poziomu klasy, ilości godzin w klasie, tematu lekcji. Jest to na ogół 10 minut na lekcji, szczególnie w klasach młodszych. Jako przyczynę sięgania do języka ojczystego podają potrzebę wyjaśnienia gramatyki, słownictwa, zrozumiałego dla wszystkich formułowania polecenia, zadawania i omawiania pracy domowej, oceniania a także dyscyplinowanie uczniów. Nauczyciele zdają sobie sprawę z faktu, że optymalnie byłoby prowadzić lekcję w całości w języku obcym. Z drugiej jednak strony widzą uzasadnienie dla używania języka ojczystego.

„Zanurzanie” uczniów w języku obcym

W jakim zakresie należałoby zmodyfikować metody nauczania, aby maksymalnie „zanurzyć” uczniów w języku obcym i efektywnie wykorzystać ich możliwości i czas? Zacznijmy od komunikacji na lekcji. Nauczyciel powinien używać nauczanego języka do komunikacji z uczniami, wyrażania rutyn językowych typu powitania, pożegnania, grzeczności, formułowania poleceń, komentarzy, oceniania uczniów, udzielania pochwał i upomnień, wyrażania emocji, moderowania pracy grupowej, składania życzeń, reagowania na nie, dyscyplinowania uczniów.

W klasach młodszych czy początkujących można wspierać wypowiadane zdania i formułki odpowiednim gestem, zachowaniem lub mimiką. Nawet jeśli uczniowie nie zrozumieją w pełni polecenia, zrozumieją intuicyjnie intencje nauczyciela i po kilku powtórzeniach nie będą mieli żadnych trudności. Jeśli mają oni kontakt z językiem obcym tylko w klasie, powinni wykorzystać każdą minutę lekcji na posługiwanie się językiem obcym. (por. Atkinson 1987:426, w: Witkowski 2006:79). Uczniowie osłuchując się z formułowanymi w języku obcym instrukcjami, komentarzami, pytaniami oswajają się z wymową i intonacją, zapamiętują konstrukcje i zwroty, przeżywają autentyczną sytuację komunikacyjną w znanej im i bezpiecznej klasie. Przed rozmową z rodzimym użytkownikiem języka mają możliwość odbywania niezliczonej ilości prób.Posługując się językiem obcym nauczyciel daje uczniom szansę opanowania w sposób nawykowy i rutynowy używanych przez niego zwrotów i konstrukcji gramatyczno-leksykalnych. Uczniowie widzą w nim autentycznego partnera do rozmowy, są bardziej zmotywowani i skoncentrowani przy omawianiu zadań czy ról, z czasem uzyskują pewność siebie, tak potrzebną w nawiązywaniu komunikacji w sytuacji komunikacyjnej za granicą.

Dyskretny przekaz gramatyki i osadzanie jej w realiach

Także umiejętne nauczanie gramatyki może wspomóc efektywne opanowanie języka. Gramatyka postrzegana jest jako narzędzie przyswajania języka i osiągania kompetencji komunikacyjnej. Mówi się o niej jak o „sercu” języka. Z powodu tradycyjnych na ogół metod jej nauczania wzbudza u uczniów strach i niechęć. Zadaniem nauczyciela jest oswoić uczniów z gramatyką, nie „nauczać” reguł i wyjątków, lecz kształtować umiejętność obserwacji struktur językowych i wyciągania wniosków Należy poszukać takich rozwiązań, aby gramatyka przyswajana była w sposób dyskretny, ukryta w zwrocie, kolokacji, powiedzonku. Objaśnianie reguł i konstrukcji powinno dopełnić jedynie lekcję ukierunkowaną komunikacyjnie. Dobrze byłoby wykorzystać indywidualne możliwości uczniów, dostrzec różne typy uczących się, przeplatać fazę refleksyjną zabawą czy grą dydaktyczną.Ważnym elementem lekcji gramatycznej jest osadzenie jej w realiach, tematyce lekcji, przekonanie ucznia o użyteczności nauczanego zagadnienia. Źródłem niepowodzeń uczniów jest często zbyt szybkie przechodzenie od teorii do praktyki. Rozumieją oni zagadnienie, ale nie potrafią zastosować go w praktyce. Dlatego ważna jest automatyzacja struktur, praca w parach, częste powtarzanie. „Nauczyciel musi znaleźć sposób na wielokrotne użycie danej formy, wplatając dany element we wszelkie reakcje językowe i przy każdej nadarzającej się okazji. Nowa lekcja, powtórzenie wiadomości z poprzedniej, usprawiedliwianie się uczniów, komunikacja pedagogiczna […] wszędzie staramy się stosować nowo poznaną formę. Gramatyka jest wówczas postrzegana jako komplementarna, konieczna, użyteczna i nieodzowna w budowaniu kompetencji komunikacyjnej. Nie stoi gdzieś obok praktycznego użycia języka, ale jest jego istotnym elementem” (Janowska 2004:46).

Bibliografia:
Chojnacka-Gärtner, J (2009): Konstruktywistyczny nauczyciel – mity a rzeczywistość. W: Pawlak M. i.in. (Red.): Problemy współczesnej dydaktyki. S. 67-76.
Janowska, I. (2004): Refleksyjne nauczanie gramatyki. W: Języki Obce w Szkole Nr 6, S. 40-48.
Witkowski, D. (2006): Używanie języka polskiego na lekcji języka obcego – karcić czy zezwolić w rozsądnych granicach? W: Języki Obce w Szkole Nr 6, S. 77-80.