بەرێزتان پێویستان بە هەندێک بەڵگەنامە هەیە بۆ خاوەنکارەکەتان. سەرەتا پێویستان بە بەڵگەیە، کە بەرێزتان بیمەی تەندروستیتان هەیە. بەرێزتان ئەم بەڵگەنامەیەتان لە کۆمپانیای بیمەی تەندروستی بۆ دەێت. لە ئەڵمانیا دەبێت هەموو کەسێک بیمەی تەندروستی هەبێت. هەروەها بەرێزتان پێویستان بە بەڵگە دەبێت کە هەژماری بانقیت هەیە. خاوەنکار هەموو مانگێک مووچەکەت دەنێرێتە هەژماری بانقیەکەتان. هەروەها خاوەنکار پێویستی بە کۆپییەکی مۆڵەتی نیشتەجێبوونت هەیە لەگەڵ مۆڵەتی کارکردن (بڕوانە دەقەکانی گەڕان بەدوای کاردا). خاوەنکار بە دەگمەن داوای بڕوانامەی ئەستۆپاکی دەکات. دەتوانن ئەمە لە فەرمانگەی تۆماری دانیشتووان وەربگرن.

لە ئەڵمانیا دەبێت هەموو کەسێک بیمەی تەندروستی هەبێت. بەرێزتان پێویستە خۆتان پێش یەکەم ڕۆژی کارکردنتان ئەمە تەواو بکەن. وەک کارمەندێک، بەرێزتان زووربەی کات دەبێت بیمەی کۆمەڵایەتیتان هەبێت: ئەمەش واتە بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی بیمەی خانەنشینی، بیمەی بێکاری، بیمەی چاودێری پەرستاری و بیمەی ڕووداوەکانت هەیە. خاوەنکار بەشێک لە بیمەکە دەدات. بەرێزیشتان بەشەکەی تر دەدەن.
ئەمەش بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی لە مووچەکەتان دەبڕدرێت. دەتوانن زانیاری زیاتر لە دەقی “بیمەکان”دا بدۆزنەوە.

هەروەها بەرێزتان پێویستتان بە ژمارەی باج و کارتی باجی داهاتی ئەلیکترۆنی (ELStAM) هەیە. بەرێزتان هەردووکیان لە فەرمانگەی باج Finanzamt وەردەگرن . کارتی ئەلیکترۆنی باجی داهات ڕاستەوخۆ لەلایەن فەرمانگەی باجەوە دەگەیەنرێتە خاوەنکار. بەرێزتان پێویست ناکات خۆتا باجەکان بدەن. خاوەنکارەکەتان باجەکان لە موچە/داهاتەکەتانەوە ڕاستەوخۆ دەگوازێتەوە بۆ فەرمانگەی باج. بەرێزتان دەتوانن (و لە هەندێک جار دەبێت) فۆڕمی باجی داهات تۆمار بکەن بیگەیەن فەرمانگەی باج. ئەمە ئەیهینێت بکرێت، چونکە زۆرجار کەمێک پارەتان بۆ دەگەڕێتەوە. دەتوانن زانیاری زیاتر لە دەقی “دارایی و باج”دا بدۆزنەوە.

کارمەندان گرێبەستی دامەزراندن وەردەگرن. بەرێزتان و خاوەنکار گرێبەستەکە واژۆ دەکەن. بەرێزتان گرێبەستی دامەزراندنەکەتان بە وردی بخوێنەرەوە و دواتر واژۆی لەسەر بکەن.

ئەگەر بەرێزتان دڵنیا نەبوون، پرسیار بکەن: بۆ کەسانی گەورە لە خزمەتگوزاری ڕاوێژکاری کۆچ بۆ کۆچبەرانی گەورەساڵ (MBE). هەرزەکاران و گەنجانی پێگەیشتوو تا تەمەنی 27 ساڵ دەتوانن زانیاری لە خزمەتگوزارییەکانی کۆچی گەنجان (JMD) وەربگرن. هەروەها دەتوانن پەیوەندی بکەن بە هێڵی گەرمی هاووڵاتیانی وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی فیدراڵی (+49 30 221 911). لێرەدا دەتوانن بەرێزتان پرسیار بکەن دەربارەی یاساکانی کار.

هەموو یاساکان لە گرێبەستی دامەزراندنەکە ئاماژەی پێدراوە. بەرێزتان و خاوەنکار دەبێت پابەندی ئەم یاسایانە بن. بۆ نموونە ئاماژەی پێدراوە: بەڕێزتان مانگانە چەندتان دەست دەکەوێت؟ چەند ڕۆژ پشووتان هەیە؟ ئەگەر بەرێزتان نەخۆش کەوتن دەبێ چی بکەن؟ کاتێک دەست بە کارێکی نوێ دەکەن، بە شێوەیەکی ئاسایی بۆ ماوەیەک تاقیکردنەوەتان هەیە. ماوەی تاقیکردنەوەکە زۆر جار جیاوازە چەندە دەخایەنێت. هەندێک جار تەنها چەند هەفتەیەکە، هەندێک جار نیو ساڵ. لە ماوەی تاقیکردنەوەدا، خاوەنکار لە نزیکەوە چاودێریتان دەکات. ئەو بڕیار دەدات کە ئایا دوای ماوەی تاقیکردنەوەکە بەردەوام دەبن لە کارکردن لە کۆمپانیاکەدا یان نا. وە هەروەها بەرێزتان یش بڕیار دەدەن، کە ئایا دەتانەوێت دوای ماوەی تاقیکردنەوە بەردەوام بن لەم کارە یان نا. لە ماوەی تاقیکردنەوەدا ماوەی وازهێنان یان (دەرکردن) کورتترە (بەزۆری 2 بۆ 3 هەفتەیە)، دوای ئەوە زۆر کات 3 مانگە. گرێبەستی ماوەیەکی دیاریکرا واتە کاتی و هەمیشەیی هەیە. گرێبەستی کاتی دوای ماوەیەکی دیاریکراو بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی کۆتایی دێت. پێویست ناکات خاوەنکار لەم دۆخەدا ئاگاداری کۆتاییهێنان بە کارەکەتان بۆ بنوسێت. زانیاری زیاتر لەسەر بابەتی کاتەکانی دەوام، پشوو، نەخۆشی و کۆتاییهێنان بەگرێبەست و دەرکردن لە دەقەکانی “شوێنی کارەکەم”دا دەدۆزنەوە.

هەروەها لە ئەڵمانیا هەلی کاری نیو دەام هەیە. پێی دەوترێت(Minijob) مینی جۆب ئەو کارەیە کە مانگانە تەنها تا 538 یۆرۆ داهاتتان دەبێت یان زۆرترین کات 70 ڕۆژە لە ساڵێکی ڕۆژمێریدا کار دەکەن. بیمەی ڕووداوەکانی هەیە. بەڵام بەرێزتان بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی بیمەی چاودێری تەندروستی و پەرستاری ناتانگرێتەوە. دەبێت بەرێزتان خۆتان ئاگاداری بیمەی تەندروستی خەمخۆری خۆتان بن. بەرێزتان دەتوانن بڕیار بدەن، ئایا بەرێزتان پارەی بیمەی خانەنشینی دەدەن یان ئایا خۆتانی لێی بێبەش دەکەن.

بەرێزتان بیمەی بێکاریشتان نابێت

بەرێزتان بە شێوەیەکی سەربەخۆ کار دەکەن، کەواتە بەرێزتان کارمەند نین؟ ئەگەر بەرێزتان دەتانەوێت کۆمپانیایەکی تایبەت بە خۆتان دابمەزرێنن، بەرێزتان پێویستتان بە مۆڵەتی بازرگانییە. دەتوانن لە فەرمانگەی بازرگانی وەریبگرن. بەرێزتان دەتوانن لە فەرمانگەی شارەوانی بپرسن کە فەرمانگەی بازرگانی لە کوێیە لە شارەکەتان یان شارۆچکەکەتان. تەنانەت ئەگەر بەرێزتان بتانەوێت بۆ نموونە فرۆشاگەیەک دوکانێک یان چێشتخانەیەک بکەنەوە، بەرێزتان پێویستان بە مۆڵەتی بازرگانی هەیە.

بەرێزتان وەک فریلانسەر( وەزیفەی سەربەخۆ) کار دەکەن؟ کەواتە بەرێزتان دەبێت جۆری کارەکەتان لە فەرمانگەی باج تۆمار بکەن. هەروەها پێویستە بەرێزتان ژمارەی باج لە فەرمانگەی باج وەربگرن. فەرمانگەی باج دەیەوێت بزانێت، بەرێزتان نزیکەیی چەند قازانجتان دبێت لە ساڵێکدا. دواتر ئەوان بڕیار دەدەن، دەبێت بەرێزتان چەند باج بدەن و دواتر دبێت بۆیان بنێریت.

هەروەها بەرێزتان بیمەی تەندروستیتان پێویستە. بەڵام دەبێت بەرێزتان خۆتان پارەی بیمەی تەندروستی بدەن. هەروەها باشە، ئەگەر بەرێزتان بیمەی خانەنشینیشتان هەبێت. لە هەندێک لە پیشەکاندا، بۆ نموونە لە پیشەکانی کاری دەست یان وەک مامان دەبێت بیمەی خانەنشینیتان هەبێت. بیمەکانی تریش دەکرێت گرنگ بن. زۆر ئامۆژگاری هەیە لەسەر بابەتی دامەزراندنی کارێکی سەربەخۆ. لە پۆرتاڵی "ئێمە کۆمپانیایەک لە ئەڵمانیا دادەمەزرێنین".