ნიურნბერგის რეკომენდაციები
ბავშვი უცხოური ენის სწავლის პროცესის ცენტრში
უცხოური ენის გაკვეთილი და ბავშვის მიერ ენის შესწავლის მთელი პროცესი უნდა პასუხობდეს ბავშვის პიროვნების ზოგად განვითარებას.
უცხო ენის შესწავლამ ხელი უნდა შეუწყოს ბავშვში ემოციური, კრეატიული, სოციალური და ენობრივი უნარების განვითარებას როგორცYზოგადად, ასევე კონკრეტულად ამ უცხოურ ენაზე კომუნიკაციური ქმედებების განსახორციელებლად.
ამ მიზნის მისაღწევად ყველა ცალკეულ ბავშვს მისი პიროვნული განვითარების შესაბამისად უნდა შევუწყოთ ხელი სწავლის პროცესში.
ადამიანი ჯერ კიდევ დაბადებამდეა ენაზე ორიენტირებული. ახალშობილი ინტუიციურად გადაერთვება მისი გარემოს ენობრივ მელოდიაზე და ეთვისება მას. ჩვილების მიერ ბგერათშეთანხმებების გამეორების და იმიტაციის მცდელობები უკვე კომუნიკაციის აქტებს წარმოადგენს.
მხოლოდ ორი წლიდან იწყებს ბავშვი გააზრებულად ენის ათვისებას. ენა და აზროვნება ერთმანეთს უკავშირდება. ბავშვი ყველაზე კარგად თამაშის ფორმით ახერხებს გარესამყაროსთან კონტაქტის დამყარებას და მუდმივად ამ ფორმით ერთვება სოციალურ ინტერაქციაში. მისთვის ნელ-ნელა ყალიბდება სამყაროს ერთიანი სურათი და სწორედ ამ პროცესში ხდება ენის მოდელისა და სტრუქტურის ათვისება.
ბავშვის ენობრივი, კოგნიტური, ემოციური განვითარება დამოკიდებულია მის სოციალურ და კულტურულ გარემოსა და სიტუაციებზე. განვითარებაში დიდი როლს თამაშობს ისიც, თუ რამდენად ხდება ბავშვის როგორც ინდივიდის აღქმა და თუ რამდენად არის მის მიმართ დამოკიდებულება ინდივიდთან დამოკიდებულება, რომელსაც საკუთარი მოთხოვნილებები, ინტერესები და უნარ-ჩვევები აქვს.
რეკომენდაცია:
ბავშვის განვითარების აქტუალური საფეხურის შესაბამისად ადრეულ ასაკში უცხოური ენის შესავალთან დაკავშირებით რამდენიმე მნიშვნელოვანი რეკომენდაციის მიცემა შეიძლება:
მხოლოდ ორი წლიდან იწყებს ბავშვი გააზრებულად ენის ათვისებას. ენა და აზროვნება ერთმანეთს უკავშირდება. ბავშვი ყველაზე კარგად თამაშის ფორმით ახერხებს გარესამყაროსთან კონტაქტის დამყარებას და მუდმივად ამ ფორმით ერთვება სოციალურ ინტერაქციაში. მისთვის ნელ-ნელა ყალიბდება სამყაროს ერთიანი სურათი და სწორედ ამ პროცესში ხდება ენის მოდელისა და სტრუქტურის ათვისება.
ბავშვის ენობრივი, კოგნიტური, ემოციური განვითარება დამოკიდებულია მის სოციალურ და კულტურულ გარემოსა და სიტუაციებზე. განვითარებაში დიდი როლს თამაშობს ისიც, თუ რამდენად ხდება ბავშვის როგორც ინდივიდის აღქმა და თუ რამდენად არის მის მიმართ დამოკიდებულება ინდივიდთან დამოკიდებულება, რომელსაც საკუთარი მოთხოვნილებები, ინტერესები და უნარ-ჩვევები აქვს.
რეკომენდაცია:
ბავშვის განვითარების აქტუალური საფეხურის შესაბამისად ადრეულ ასაკში უცხოური ენის შესავალთან დაკავშირებით რამდენიმე მნიშვნელოვანი რეკომენდაციის მიცემა შეიძლება:
- ბავშვები თავიანთი მოურიდებლობითა და სპონტანური ბუნებით გამოირჩევიან, რაც გარესამყაროს მიმართ მათ გახსნილობას განაპირობებს. მათ აქვთ უნარი, აღფრთოვანებით და თამაშ-თამაშით აღიქვან ყველაფერი თავიანთ გარშემო. როგორც წესი, მათ განსაკუთრებული ცნობისმოყვარეობა, სწავლისადმი მზადყოფნა და აბსორციულობა ახასიათებთ. ეს ყველაფერი პრაქტიკული, ქმედებაზე ორიენტირებული და ექპერიმენტული ხასიათის სწავლის პროცესისათვის მაქსიმალურად უნდა იქნას გამოყენებული.
- ბავშვებისათვის დროსა და სივრცეში ორიენტირება პირდაპირ კავშირშია მათ უშუალო რეალობასთან. მათ ესაჭიროებათ იმპულსები, რომელიც არა სამიზნე ენისა და კულტურის არამედ მათი მშობლიური გარემოს გამოძახილი იქნება.
- ბავშვებს შემეცნების პროცესში თვალსაჩინოებები ესაჭიიროებათ. აბსტრაქტული შინაარსების გაგება მათ მხოლოდ გარკვეული ასაკიდან შეუძლიათ. ამიტომ თვალსაჩინოებები და ისეთი სასწავლო მასალის გამოყენება, რომელთანაც ბავშვს მარტივად გაუჩნდება ასოციაცია, სწავლის პროცესის წარმატებულობას და ბავშვების მხრიდან ამ პროცესში ჩართვის სიხარულს განაპირობებს.
- ბავშებს მხოლოდ მცირე ხნით შეუძლიათ კონცენტრაციის მოხდენა. სამაგიეროდ მათ დამახსოვრების კარგი უნარი აქვთ. თამაშის დროს ისინი ადვილად ახდენენ კონცენტრაციას, ამიტომ სწავლების ამ ფორმას უპირატესობა უნდა მიენიჭოს.
- ინტერკულტურული თემების შეტანაც სასწავლო პროცესში მისაღებია, რადგან ბავშვი თავისი ბუნებით გახსნილი და მიუკერძოებელია.
ინდივიდუალური დინამიკით ყველა ბავშვში განსხვავებულად მიიღწევა, მაგრამ არსებობს მოდელები, რომლებიც ენის შესწავლის გარკვეულ ნიმუშს იძლევა. ჯერჯერობით არ არსებობს შეთანხმებული და ერთიანი აზრი იმის შესახებ, თუ ზუსტად როგორ წარიმართება ბავშვებში ენის დაუფლების პროცესი, და თუ რა საფეხურებსა და ფაზებს გადის ის. ცნობილია პიაჟეს სტადიების მოდელი, რომელიც მრავალრიცხოვან ემპირიულ კვლევას ეფუძნება, მაგრამ დღეს ისიც როგორც სხვა ცნობილი და ავტორიტეტული თეორიები[1] მრავალ კითხვას ბადებს.
დღესდღეობით დადგენილია, რომ „ადამიანებს ყოველთვის შეუძლიათ ახალი ენის ან ენების სწავლა. ენის შესწავლის მეცნიერებისა და ტვინის კვლევის დღევანდელი მიღწევები იძლევა საფუძველს, რომ უცხო ენის შესწავლას ადრეულ ასაკში უნდა შევუწყოთ ხელი. დადგენილია, რომ ექვსი წლის ასაკამდე ბავშვს მეორე ენის უაქცენტოდ დაუფლება შეუძლია. მოწიფულობის ასაკამდე კი სინტაქსისა და მორფოლოგიის დაუფლება გაცილებით უფრო მარტივია, ვიდრე მოგვიანებით.[2]“ მეორე მხრივ, სწავლის წარმატებას მრავალი სხვა ფაქტორი განაპირობებს. ასეთია მაგალითად, მასწავლებლის კვალიფიკაცია, გამოყენებული სასწავლო მასალები, ენობრივი კონტაქტის (მაგ., გაკვეთილის) ხანგრძლივობა და ინტენსიურობა.
რეკომენდაცია:
დღესდღეობით დადგენილია, რომ „ადამიანებს ყოველთვის შეუძლიათ ახალი ენის ან ენების სწავლა. ენის შესწავლის მეცნიერებისა და ტვინის კვლევის დღევანდელი მიღწევები იძლევა საფუძველს, რომ უცხო ენის შესწავლას ადრეულ ასაკში უნდა შევუწყოთ ხელი. დადგენილია, რომ ექვსი წლის ასაკამდე ბავშვს მეორე ენის უაქცენტოდ დაუფლება შეუძლია. მოწიფულობის ასაკამდე კი სინტაქსისა და მორფოლოგიის დაუფლება გაცილებით უფრო მარტივია, ვიდრე მოგვიანებით.[2]“ მეორე მხრივ, სწავლის წარმატებას მრავალი სხვა ფაქტორი განაპირობებს. ასეთია მაგალითად, მასწავლებლის კვალიფიკაცია, გამოყენებული სასწავლო მასალები, ენობრივი კონტაქტის (მაგ., გაკვეთილის) ხანგრძლივობა და ინტენსიურობა.
რეკომენდაცია:
- ბავშვებში უცხოური ენის დაუფლების პროცესი დანახული უნდა იყოს მშობლიური ენის ათვისების ჭრილში.
- ენის შესწავლის პროცესში ბავშვს საკმარისად უნდა ჰქონდეს საშუალება, ახლად ნასწავლი სოციალურ ინტერაქციაში, მაგ., მასწავლებლებთან და თანაკლასელებთან, გამოიყენოს და შეამოწმოს
- მეცნიერული მიგნება, რომ ენის სწავლის პროცესი ფაზებად მიმდინარეობს, მოითხოვს სწავლის პროცესში შეცდომების დაშვების მიმართ დამოკიდებულების შეცვლას: შეცდომები განვითარების გზაზე გადადგმული ნაბიჯებია და ხელს უწყობს ენის გათავისების პროცესს. ამიტომ ის უნდა მივიღოთ როგორც სწავლის პროცესის ლეგიტიმური ნაწილი და მოთმინებითა და წინდახედულად უნდა მოვეკიდოთ შეცდომების შესწორებას.
- აღმზრდელი/მასწავლებელი შეცდომებში უნდა ხედავდეს შეძენილი ცოდნისა და უნარების დონის დადგენის ინდიკატორს. ეს მას მისცემს იმის საშუალებას, რომ ბავშვს უფრო ეფექტურად დაეხმაროს შემდგომი სწავლის პროცესში
ბავშვები საბავშვო ბაღისა და სკოლის დაწყების ეტაპზე ემოციურად არამყარები არიან. მათ პირველად უწევთ ოჯახის გარეთ უცნობი გარემოს შეცნობა. ამ დროს ხდება პირველი მეგობრული კონტაქტების დამყარება, მშობლების შემდეგ პირველად ხვდებიან ადამიანებს, რომლებიც მათზე ზრუნავენ და მათთვის ახლობლები ხდებიან, იძენენ ახალ პიროვნულ გამოცდილებებს. უცხოურ ენასთან კავშირშიც მათ ახალ ჟღერადობებთან შეხება უხდებათ, ამიტომაც აუცილებელია უცხოური ენის სწავლების პროცესში მათ მიმართ ფრთხილი მიდგომა. ამ პროცესში მონაწილე ყველა აქტიორმა ბავშვის განვითარების ეს ემოციური ასპექტი უნდა გაითვალისწინოს.
ბავშვებს არა მხოლოდ სპეციფიკური უნარები, არამედ კონკრეტული მოთხოვნილებებიც აქვთ. მათი გათვალისწინება აუცილებლად უნდა მოხდეს ადრეული ასაკის ბავშვებისათვის განკუთვნილ უცხოური ენის გაკვეთილზე. ეს ხელს შეუწყობს, რომ სასწავლო პროცესში ბავშვი კარგად გრძნობდეს თავს და ეს პროცესი წარმატებით წარიმართოს.
ბავშვის მოთხოვნილებები:
აღმზრდელმა და მასწავლებელმა ბავშვის მოთხოვნილებები აუცილებლად უნდა გაითვალისწინოს მცირეწლოვანთათვის უცხოური ენის სწავლების მიზნების, შინაარსებისა და მეთოდების განსაზღვრისას.
ბავშვებს არა მხოლოდ სპეციფიკური უნარები, არამედ კონკრეტული მოთხოვნილებებიც აქვთ. მათი გათვალისწინება აუცილებლად უნდა მოხდეს ადრეული ასაკის ბავშვებისათვის განკუთვნილ უცხოური ენის გაკვეთილზე. ეს ხელს შეუწყობს, რომ სასწავლო პროცესში ბავშვი კარგად გრძნობდეს თავს და ეს პროცესი წარმატებით წარიმართოს.
ბავშვის მოთხოვნილებები:
- ბავშვი სასწავლო გარემოში დაცულად უნდა გრძნობდეს თავს.
- ბავშვი სასწავლო პროცესში ჩართული პირებისაგან სიყვარულს უნდა გრძნობდეს და თავადაც უნდა ჰქონდეს შესაბამისი გრძნობების გამოვლენის შესაძლებლობა.
- ბავშვს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, საკუთარი გრძნობები გამოხაოს, გაიხაროს და სხვებსაც მიანიჭოს სიხარულის განცდა.
- ბავშვის სასწავლო გარემოში უნდა არსებობდეს ურთიერთგაგება, მას უნდა შეეძლოს საკუთარი აზრების, განცდების სხვისთვის გაზიარება
- ბავშვს უნდა ჰქონდეს თამაშის, მოქმედების, მოძრაობის და ცელქობის საშუალება
- ბავშვს უნდა ჰქონდეს შემოქმედებითი, არტისტული გამოხატვის საშუალება.
- ბავშვი უნდა გრძნობდეს წარმატებას და სათანადო ქებასაც უნდა იღებდეს.
- ბავშვს უნდა შეეძლოს ახლის შეცნობა, განცდა, სწავლა, აღმოჩენა და აქტიური კვლევა-ძიება.
- ბავშვს უნდა ჰქონდეს საშუალება, ახლად ნასწავლი და აღმოჩენილი სხვადასხვა ტიპის აქტივობებით გაიმეოროს, მოსინჯოს და ემოციურად გადაამუშაოს.
აღმზრდელმა და მასწავლებელმა ბავშვის მოთხოვნილებები აუცილებლად უნდა გაითვალისწინოს მცირეწლოვანთათვის უცხოური ენის სწავლების მიზნების, შინაარსებისა და მეთოდების განსაზღვრისას.
ბავშვები დაწყებით კლასებშივე უნდა გაეცნონ საკუთარ უფლებებს, რომლებიც გაწერილია გაეროს ბავშვთა უფლებების კონვენციაში. როცა ბავშვი საკუთარ უფლებებს შეგნებულად იცნობს, მისთვის უშუალო გარემოში მრავალი ასპარეზი იხსნება. ენობრივი განათლების ძირითადი უფლება მრავალი სხვა უფლების საფუძველია. ვისაც წერა-კითხვა შეუძლია, და არა მხოლოდ მშობლიურ არამედ სხვა უცხო ენებზეც, მრავალმხრივ კომუნიკაციას სწავლობს და უფრო ადვილად ეუფლება სოციალურ კომპეტენციებს.
განათლების უფლება, უცხოური ენის სწავლის უფლება თავის თავში მოიცავს შესაძლებლობას, ეზიაროს სხვა კულტურას, ადვილად გაიგოს, რას წარმოადგენს სხვა, განივითაროს ცნობისმოყვარეობა და ტოლერანტულობა, შეუქმნას საკუთარ პიროვნებას შეუზღუდავი განვითარების საშუალება.
პატარა ბავშვებს არ გააჩნიათ უცხოს მიმართ შიში და უცხო ჟღერადობებსაც განსაკუთრებული დაძაბულობის გარეშე უდგებიან. მაგრამ ბავშვებს თვითონ არ შეუძლიათ მოითხოვონ, მიეცეთ უცხო ენების შესწავლის შესაძლებლობა.
ადრეულ ასაკში უცხოური ენების სწავლება უნდა ითვალისწინებდეს ყველა ბავშვის ფუნდამენტალურ უფლებას განათლებისა და მათ შორის ენობრივი განათლების მიღების შესახებ. ბავშვის უფლებებს მიეკუთვნება:
ადრეულ ასაკში უცხოური ენების სწავლისას ბავშვებს რაც შეიძლება მეტი პრაქტიკული შესაძლებლობა უნდა მიეცეთ, თავიანთი ასაკისათვის შესაფერისი უფლებები გაიცნონ და გამოიყენონ. ეს ბავშვის პიროვნების გაძლიერებას შეუწყობს ხელს. უფლებების გაცნობისა და რეალიზაციის პროცესი მოიცავს აღმზრდელებისა და მასწავლებლების მიერ ბავშვებისათვის მოსმენას, ბავშვების გამხნევებას, რომ მათ გამოთქვან თავიანთი სურვილები და დასვან შეკითხვები. ბავშვის უფლებაა შეცდომების დაშვება, ამიტომ კორექტურის პროცესი დიდი სიფრთხილით უნდა გამოირჩეოდეს.
განათლების უფლება, უცხოური ენის სწავლის უფლება თავის თავში მოიცავს შესაძლებლობას, ეზიაროს სხვა კულტურას, ადვილად გაიგოს, რას წარმოადგენს სხვა, განივითაროს ცნობისმოყვარეობა და ტოლერანტულობა, შეუქმნას საკუთარ პიროვნებას შეუზღუდავი განვითარების საშუალება.
პატარა ბავშვებს არ გააჩნიათ უცხოს მიმართ შიში და უცხო ჟღერადობებსაც განსაკუთრებული დაძაბულობის გარეშე უდგებიან. მაგრამ ბავშვებს თვითონ არ შეუძლიათ მოითხოვონ, მიეცეთ უცხო ენების შესწავლის შესაძლებლობა.
ადრეულ ასაკში უცხოური ენების სწავლება უნდა ითვალისწინებდეს ყველა ბავშვის ფუნდამენტალურ უფლებას განათლებისა და მათ შორის ენობრივი განათლების მიღების შესახებ. ბავშვის უფლებებს მიეკუთვნება:
- უფლება, ადრეულ ასაკშივე მიიღოს შეძლებისდაგვარად მრავლისმომცველი ენობრივი განათლება, რომლის მიზანიც ყველასათვის თანასწორუფლებიანი შესაძლებლობების შექმნაა. აქ იგულისხმება, ერთი მხრივ, მშობლიურ ენაზე ენობრივი კომპეტენციების განვითარება, მეორე მხრივ კი, ადრეულ ასაკში ბავშვისთვის მრავალენოვნების შესაძლებლობის მიცემა და მისთვის უცხოური ენების სწავლების შეთავაზება.
- ინტერკულტურული შინაარსის მქონე სასწავლო თემებზე დაფუძნებული განათლების მიღებისა და ინტერკულტურული კომუნიკაციის შესაძლებლობის უფლება.
- ენების დაუფლების საშუალებით ბავშვში არსებული ყველა პოტენციალის მაქსიმალური გამომჟღავნების უფლება. აქ იგულისხმება სწავლის პროცესში ყველა გრძნობის ორგანოს გამოყენება ცოდნის შესაძენად.
- ენების სწავლის პროცესში დამოუკიდებელი ქმედებისა და გადაწყვეტილებების პოვნის პროცესში ჩართულობის უფლება.
- სწავლის პროცესში შეცდომების დაშვებისა და შეცდომების გამო დაუსჯელობის უფლება.
- თანასწორი მოპყრობის უფლება წარმოშობისაგან, რელიგიური და კულტურული კუთვნილებისაგან განურჩევლად.
ადრეულ ასაკში უცხოური ენების სწავლისას ბავშვებს რაც შეიძლება მეტი პრაქტიკული შესაძლებლობა უნდა მიეცეთ, თავიანთი ასაკისათვის შესაფერისი უფლებები გაიცნონ და გამოიყენონ. ეს ბავშვის პიროვნების გაძლიერებას შეუწყობს ხელს. უფლებების გაცნობისა და რეალიზაციის პროცესი მოიცავს აღმზრდელებისა და მასწავლებლების მიერ ბავშვებისათვის მოსმენას, ბავშვების გამხნევებას, რომ მათ გამოთქვან თავიანთი სურვილები და დასვან შეკითხვები. ბავშვის უფლებაა შეცდომების დაშვება, ამიტომ კორექტურის პროცესი დიდი სიფრთხილით უნდა გამოირჩეოდეს.
წყაროები
[1] ა) ჟან პიაჟეს მოდელი, მაგ.: b) Bleyhl (2000) c) Tracy (2007)
[2] Apeltauer, Hoppenstedt (2010)