Зошто некои зборови ну будат моќни емоции? Катрин Кункел-Рацум, уредничката на релникот „Дуден“, има други грижи за време на кризата со корона. Но, нејзиното продолжение во јазичната колумна има аха-ефект за иднината и покажува како во минатото истражувале уредниците на Дуден.
Денес е 18. Март 2020 и јас седам беспомошна пред мојот лаптоп. Kорона вирусот пустоши, светот се исклучува и никој точно не знае што ни носат со себе следните денови, недели и месеци. Јас треба да го завршам текстов до крај, што во ова време ми изгледа безначајно. Но, ќе продолжам да го пишувам онаму каде што застанав пред да избие пандемијата, имено, размислувајќи како одредени зборови може да поттикнат толку големи емоции и жестоки дискусии. Да се осврнеме уште еднаш наназад и да се надеваме дека од корона-кризата ќе излеземе поразлични отколку што влеговме во неа.
Изненадувачки новости
Ние, уредниците на Дуден, добро се сеќаваме на првата работна недела во јануари, бидејќи таа ни оддалеку не беше толку мирна, како што се надевавме. Таа недела ни започна со вест од еден турски весник, дека ние самошто сме го внеле во Дуден арапскиот збор
inschallah [„ако даде господ“ или „по волја на бога”]. Зачудено си ги триевме очите затоа што ова навистина беше ново за нас. Потоа започнавме да истражуваме од кога зборот навистина стои во Дуден. Многубројни претставници на печатот, новини и социјални медиуми се заинтересираа за темата и не беа ни малку позачудени од нас, откако откривме дека зборот inschallah бил земен во Дуден, референтниот речник на германскиот правопис, уште во 1941(!) година.
Каква улога игра Карл Мај?
Секако дека и порано како и сега според релевантноста на некој збор се одлучувало дали тој е кандидат за правописниот речник или не. За таа цел, редакцијата ги испитува факторите како зачестеност на неговата употреба како и ортографски проблеми при пишувањето. Кога се работи за зборот inschallah, такви проблеми постојат. Но, колку честа е неговата употреба во германскиот јазик? Архивот на издавачката куќа Дуден не ја преживеа Втората светска војна, па така мораме да се послужиме со други извори. Различни извори на интернет покажуваат слични резултати за четириесеттите години на 20 век:
на страната на Digitales Wörterbuch der deutschen Sprache (Дигитален речник на германскиот јазик, DWDS) може да се забележи пад на бројката во однос на првите две декади од 20 век, а понов пораст се бележи во четириесеттите.
Истото го потврдува и Google N-Gram. Но, никогаш повеќе нема да се постигне врвот од шеесеттите години на 19 век. На што се должи тоа? Не знаеме точно, но голема улога може да има текот на Втората светска војна и подготовките за Северноафриканскиот поход кои можеби ги инспирирале луѓето да ги (пре)прочитаат авантуристичките новели на Карл Мај, од кои некои се случуваат во Средниот Исток и во кои често се спомнува изразот „inschallah“. Што ни покажува тоа?
Најпрво, колку и банално да звучи тоа: се работи за лажна вест дека зборот е „неодамна внесен“ во речникот. Како второ: зачудувачки е каква возбуда предизвика оваа (лажна) вест во Германија, која предизвика многу коментари за и против внесот на арапскиот збор во правописниот речник. Во некои коментари редакцијата на Дуден беше проколнувана, а во други фалена. Еден пример е доволен да се објасни: „Inschallah секако дека не е германски збор, бидејќи не го користат Германците и НИКОГАШ нема ни да го користат. Ние сме и треа да останеме христијански свет“.
Процес на учење
Втората тема од оваа недела во jануари беше зборот schwul (колоквентен на „хомосексуален“). Тројца млади мажи го критикуваа нашето трето значење: (во превод лош, неинтересен, на начин кој предизвикува одбивност, неатрактивен неинтересен”). Истото се однесување и на нашиот пример„die Klassenfahrt war voll schwul“” (во превод “ексурзијата навистина беше скроз тапа”), за кој ние го означивме како младешки застарен сленг. Тие сметаат, ако веќе мора да го кажеме пејоративното значење на зборот, истото во никој случај не би требало да го ислустрираме со пример, зашто така само ги поттикнуваме луѓето и понатаму да го употребуваат. И за оваа тема се разви голема и јавна дискусија, истата дури и во „Билд“, најпродаваното списание во Германија. На крај, уште еднаш ја преработивме нашата забелешка за политички коректна употрена на овој збор со цел да го појасниме нашиот став. Примерот сепак остана, бидејќи ние сакаме да ги илустрираме сите значења со случај на примена. Така, после не толку мала врева, и двете страни научија нешто за внесот во речникот. Да се надеваме дека и во иднина контроверзните внесувања на зборови во речникот ќе се решаваат на ваков начин, со конструктивни предлози од двете страни. Грубите обвинувања не носат никаде.
Ви посакувам да останете во добро здравје во наредните недели!
За зборовите! – Јазична колумна
Во нашата „Јазична колумна“ се посветуваме секои две недели на јазикот како културен и општествен феномен. Како се развива јазикот, кој став го имаат авторите за „нивниот“ јазик, како јазикот го обликува општеството? ~ Различни автори на колумни, луѓе со професионална или друга врска кон јазикот, во шест последователни изданија ја следат својата лична тема.
