Вештачката интелигенција и правото
Што може роботот?

Вештачката интелигенција ни го олеснува животот на многу начини. Но, кој е одговорен кога алгоритмите и роботите прават грешки?

Вештачката интелигенција наоѓа примена насекаде во нашиот секојдневен живот. Притоа, тие стануваат сè повеќе слични на нас луѓето во однос на нивните способности: Алгоритмите денес можат да бидат не само логични, туку и креативни. Роботите се учат на нови работи. Што значи тоа за правната состојба? Може ли роботот да има права и должности како човекот?
Кој ќе ја сноси вината, доколку самоуправувачкиот автомобил направи грешка? Прашањата како ова за пристапот со вештачката интелигенција ги застрашуваат правниците и владите. | Фотографија: © picture alliance/dieKLEINERT/Markus Grolik Етичарите, правниците и владите се занимаваат со ваквите прашања. Затоа што да се греши не е само човечки: автономните програми сами донесуваат одлуки, но понекогаш може да тргнат наопаку - дури и најдобриот алгоритам не може да заштити од тоа. Пример за ова е самоуправувачкиот автомобил. Како и сите учесници во патниот сообраќај, мора да се почитуваат одредени правила. За разлика од луѓето, може да се програмира на таков начин што да нема искушение да се надмине ограничувањето на брзината или да се изврши ризичен маневар за претекнување. Но, што ќе се случи ако другите учесници во сообраќајот реагираат погрешно? На пример, кога ненадејно ќе се појави велосипед на патот. Замислете дека маневарот на заобиколување би го загрозил пешакот на тротоарот. Дали автомобилот треба да се програмира да го ризикува маневарот? Или треба да одлучи сам? И ако донесе погрешна одлука: кој ќе преземе одговорност? 

Дали вештачката интелигенција треба да има правен субјективитет?

Со цел да се создаде правна основа за вакви тешки случаи во рана фаза, Европскиот парламент во 2017 година даде предлог интелигентните машини да добијат статус на „електронско лице“ кое - слично на луѓето и компаниите - е признаено како правно лице. Но, истражувачите на вештачката интелигенција и правниците не реагираа баш со восхит на оваа идеја. Во отвореното писмо до Комисијата на ЕУ, 250 експерти се изјаснија против иницијативата. Тоа се заснова на лажна претпоставка дека прашањето за одговорност не може да се одговори доколку автономните роботи донесат погрешни одлуки. Ова недоразбирање е предизвикано од прикажувањето на роботи во научната фантастика и од соопштенијата во печатот кои се гладни за сензации, се вели во писмото. Сојузното министерство за економски прашања и енергија (BMWi), исто така не гледа потреба да се создаде правен статус на „е-лице“. Правните прашања што ги поставуваат паметните машини може да се решат со постојниот правен систем, наведува BMWi во резултатот на трудот на темата вештачка интелигенција и правото во контекст на индустријата 4.0.: „Досега, системите за вештачка интелигенција не постигнаа степен на автономија, така што врската со човечкото однесување повеќе не би била можна“. Затоа, луѓето мора и натаму да продолжат да бидат одговорни за последиците од користењето на вештачката интелигенција. На крајот на краиштата, одговорноста не може едноставно да се префрли на безживотна машина или компјутерска програма.

Роботот како носител на авторски права?

Од друга страна, се поставува прашањето кој треба да има корист кога вештачката интелигенција произведува интелектуална сопственост. Темата не е сосема нова. Уште во 1960-тите, роботите што сликаат покренаа слични прашања. Сепак, делата што тие ги создадоа главно беа засновани на случајни алгоритми кои не можат да се споредат на кој било начин со човечката интелигенција. Меѓутоа, во изминатите десет години, се чини дека вештачката интелигенција „достигна ново ниво на развој“, како што BMWi признава во својот труд. Денес роботите пишуваат цели сценарија и компонираат музички дела. Тоа едвај може да се спореди со паушалните чкртаници од тогаш. Може ли еден робот да стане автор? 
 
Притоа правниците сакаат да се повикуваат на преседан од животинскиот свет: во 2008 година англискиот фотограф Давид Ј. Слејтер му ја даде в рака својата камера на макакито Натуро. Тој го искористи за да направи „селфи од мајмун“ кое стана вирално три години подоцна и се рашири низ светот. Организацијата за права на животните Пета се обиде да го тужи Натуро за приходите од фотографијата. Потоа следеше повеќегодишен судски спор, кој се водеше во САД. Во 2017 година, Слејтер се согласи на вонсудска спогодба и вети дека ќе донира четвртина од идните приходи од „Натуро селфи“ за Пета. Но, Апелацискиот суд во Сан Франциско не ја прифати спогодбата. Тужбата беше отфрлена со образложение дека самиот Натуро немаше право на збор во спогодбата и сакаше да направи преседан. Покрај тоа, Пета мораше да ги плати и адвокатските трошоци на фотографот. Слејтер беше признат како автор на фотографијата. Подоцна го тужеше германскиот панк бенд Тероргрупе бидејќи тие ја користеле сликата на омотот без негово овластување. Канцеларијата за авторски права на САД изјави дека авторските права можат да се дадат само на луѓето, а со тоа не и на животните - или на роботите.
 
Во моментов, судовите и владите не ги ослободуваат луѓето од нивната одговорност за вештачката интелигенција што ја развиле, дури и ако нивните пронајдоци самите станат пронаоѓачи. Правата и обврските остануваат кај корисниците на вештачката интелигенција, односно кај оние кои ја имплементираат. Британскиот закон за авторски дизајни и патенти дошол до оваа одлука уште во 1988 година, кога првите домашни компјутери покренале прашања слични на оние на „роботот што учи“ денес. Се чини дека и Комисијата на ЕУ се навикнува на оваа идеја. Технологијата мора секогаш да се користи во служба на човештвото и да ги следи неговите права, констатира таа во изјавата за креирање на дигиталната иднина на Европа во февруари 2020 година.